Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 30) - De vorige keer spraken we over wat er fout kan gaan bij de ‘overkomst’ van woorden: een associatie of een connotatie waar we geen weet van hebben. Maar er is nog veel meer aan de hand. Soms kunnen we ons door onze eigen houding, onze attitude, heel moeilijk voorstellen dat … [Lees meer...] overHeb je me dat horen zeggen?
Artikel
Voordat we het vergeten
Er is een gebruik van de voegwoorden voor en voordat dat niet in Van Dale staat. In het normale gebruik, dat natuurlijk wel in de woordenboeken staat, verbinden deze voegwoorden een bijzin en een hoofdzin; de bijzin vervult dan de rol van bijwoordelijke bepaling (‘temporeel’, dus van … [Lees meer...] overVoordat we het vergeten
Hugo de Groot en zijn ambitieuze koningin
Meteen na zijn toneelstuk over de ontsnapping uit Loevestein schreef Fredrik Duim een trilogie, drie korte spelen over drie plaatsen waar in 1645 het einde van Hugo de Groot zich afspeelt: het hof in Zweden waar hij zijn ontslag neemt, de herberg in Rostock waar hij overlijdt, en de huiskamer van zijn moeder in Delft waar zeven familieleden zijn begrafenis voorbereiden. Die … [Lees meer...] overHugo de Groot en zijn ambitieuze koningin
Neerlandistiek en romans schrijven
Augustusoverwegingen over ons vak (5) Er zit een eigenaardig gat in het onderwijs Nederlands – en dat gat zit er op ongeveer ieder scholingsniveau. Het is het gat van het creatieve schrijven, het zelf verhalen en gedichten maken. Het is iets wat ongeveer iedereen verwacht van het vak – wie goed is in Nederlands, wil vast schrijver of dichter worden of anders toch minstens … [Lees meer...] overNeerlandistiek en romans schrijven
De ‘overkomst’ van woorden
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 29) - Jouw voorbeelden over miscommunicatie gaven al aan dat we ons vaak niet kunnen voorstellen dat we heel anders overkomen dan we denken. Als je begrepen wilt worden, moet je weten hoe iets overkomt. En als je iets wilt begrijpen, moet je soms afstand nemen van hoe het bij jou … [Lees meer...] overDe ‘overkomst’ van woorden
Oogst, augustus en de pluktijd
Het woord oogst gaat terug op hetzelfde woord als augustus: de Latijnse naam Augustus. In dit artikel vertel ik hoe dat precies zit. Je komt ook te weten wat het woord herfst, het Engelse to earn en het Friese earnje met dit thema te maken hebben. Verder maken we wat korte uitstapjes naar een aantal dialecten. Van Augustus … De … [Lees meer...] overOogst, augustus en de pluktijd
Van dampkring tot droogkap
Achter het achtervoegsel (8) Op dit moment hebben we bijna 550 ette-woorden in ons corpus, maar daaronder bevinden zich flink wat homoniemen. Zo kan een balconnette zowel een bh als een balkonbarbecue zijn. Deze maand besteden we aandacht aan de woorden waarmee vrouwelijke avonturiers aangeduid worden uit de hoogtijdagen van dit suffix, de vroege jaren … [Lees meer...] overVan dampkring tot droogkap
De neerlandistische gehaktmolen
Augustusoverwegingen over ons vak (4) Kennis moet je halen waar je het halen kan. Het heeft geen zin om je daarbij al te sterk af te laten leiden door de willekeurige grenzen tussen disciplines. Je onderzoekt in de eerste plaats een bepaald onderwerp, en alles wat bij dat onderzoek kan helpen is meegenomen. Dat lijkt me een vruchtbaarder aanpak je zoektocht te laten … [Lees meer...] overDe neerlandistische gehaktmolen
verlangen / wensen
Verwarwoordenboek vervolg (228) verlangen / wensen De woorden worden door elkaar gebruikt maar verschillen wel in intensiteit, en soms ook subtiel in betekenis. verlangen heel graag willen, een grote behoefte aan iets hebben; eisen Ik verlang zo naar een paar dagen rust!U kunt inzage verlangen in de justitiële … [Lees meer...] oververlangen / wensen
Melancholie dwinct mi de zinne
In zijn prachtige boek over Het Nederlandse liefdeslied in de middeleeuwen citeert Frank Willaert in hoofdstuk 6, op blz. 488 lied 23 uit het Gruuthuse-handschrift: Melancolie dwinct mi de zinneAllein up ein ende anders gein.Reinre wesen van beghinneIc nie verzinde dan dit ein. Et es alst was, mi blivet reyn! Mi en rouc wat wene ic ghewinne, Als ic u zie, … [Lees meer...] overMelancholie dwinct mi de zinne
De neerlandistiek, wat kunnen we ermee?
Augustusoverwegingen over ons vak (3) De neerlandistiek laat ons, als geesteswetenschap, zien hoe verbazingwekkend het alledaagse is. Maar wat hebben we daaraan? Het is redelijk zo'n vraag op twee niveaus te beantwoorden, dat van de samenleving en dat van het individu. Eerst de samenleving, en eerst wat platgetreden banen, alleen maar om ze niet ongenoemd te laten. Taal … [Lees meer...] overDe neerlandistiek, wat kunnen we ermee?
Stemfies, zwerfies, felfies, belfies
Tom Jan Meeus kwam in NRC Handelsblad (15.06.2021) op voor Hugo de Jonge: hij prees de geplaagde VWS-minister om zijn onverstoorbare beleid, ondanks alle kritiek die er op hem neerdaalde. Aan het eind van de tekst deelde hij nog wel een tikje naar de bewindsman uit: “Hiermee wil ik Hugo de Jonge niet heilig verklaren, dat is hij niet, en sowieso zou ik hem een rantsoen van één … [Lees meer...] overStemfies, zwerfies, felfies, belfies
Vooreerst en opvolgen
De landsgrens NL-BE trekt een duidelijke scheidingslijn doorheen het Nederlandse taalgebied voor wat betreft de huidige betekenis(sen) van een handvol woorden en uitdrukkingen; in deze gevallen gebruiken Nederlanders en Belgen dus dezelfde termen maar bedoelen ze er iets anders mee. Het spreekt voor zich dat je hier een momentopname ziet, want zoals het een levende taal … [Lees meer...] overVooreerst en opvolgen
De eenheid van de neerlandistiek
Augustusoverwegingen over ons vak (2) Bijna vijfentwintig jaar geleden, in 1997, hield de fameuze en zeer erudiete Nijmeegse taalkundige Maarten van den Toorn (1929-2017) een lezing onder de titel De eenheid van de neerlandistiek. Die eenheid is nog steeds voor sommigen een punt van zorg. Het vak kent sinds jaar en dag drie hoofddisciplines: letterkunde, taalkunde, en … [Lees meer...] overDe eenheid van de neerlandistiek
Woorden verwijzen, maar waarnaar?
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 28) - Ik heb nog twee voorbeelden van alledaagse miscommunicatie. En ik blijf benieuwd wie nu de miscommunicatie veroorzaakt. - We zullen zien. Kom maar op. - Mijn eerste voorbeeld gaat weer over een conversatie in de auto, dit keer met bijna … [Lees meer...] overWoorden verwijzen, maar waarnaar?
Etymologica – zomervakantiequiz
De zomervakantie is een ideale periode om de zinnen te verzetten. Voor de een is dat een bezoek brengen aan een museum, voor de ander het lezen van een goed boek en voor weer een ander het maken van puzzels. De laatste groep komt aan zijn trekken in deze speciaal voor Etymologica gemaakte quiz waarin ik de herkomst van woorden centraal stel. Een belangrijke rol is … [Lees meer...] overEtymologica – zomervakantiequiz
Neerlandistiek voor iedereen
Augustusoverwegingen over ons vak (1) Nu jullie allemaal met vakantie zijn, wil ik de komende weken op Neerlandistiek schrijven over de neerlandistiek. Ik denk er sowieso veel over na, in het bloedwarme huis in het zuiden waar ik verblijf, en wil dit jaarlijkse wak in de tijd gebruiken om mijn gedachten te ordenen. Niet omdat ik denk dat het vak in crisis is, want dat is … [Lees meer...] overNeerlandistiek voor iedereen
Het succes van de Cineac
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (5) Nieuw geval van de afgelopen week? In The Guardian wordt het woord pingdemic gebruikt: ping + pandemic, waarbij ping het signaal is dat de Coronamelder geeft dat iemand zich (desnoods de Prime Minister) in sociale isolement moet begeven want misschien besmet. … [Lees meer...] overHet succes van de Cineac
Waarom kiezen artiesten ervoor om in dialect te zingen?
Van smartlap tot boerenpummelrock (8) Deze tekst is het resultaat van de Olympiade van PlusNederlands, die dit jaar in aangepaste vorm doorging. Leerlingen konden individueel deelnemen aan een Onderzoekslab, waarbij ze onder begeleiding van een of meerdere onderzoekers van een Nederlandse of Vlaamse universiteit met een eigen project aan de slag gingen. Tom Withaar … [Lees meer...] overWaarom kiezen artiesten ervoor om in dialect te zingen?
Taalonderwijs aan nieuwkomers: Sint Eustatius, Curaçao, Florida en Nieuw-Zeeland
Wie in Nederland komt wonen, moet Nederlands leren om echt deel te worden van de samenleving. Dat betekent dat er een systeem moet zijn van taalonderwijs aan nieuwkomers: kinderen en volwassenen met heel verschillende talenkennis en onderwijservaringen moeten op een of andere manier in staat gesteld worden Nederlands te leren. Hoe is dat georganiseerd in Nederland? Wat doen … [Lees meer...] overTaalonderwijs aan nieuwkomers: Sint Eustatius, Curaçao, Florida en Nieuw-Zeeland
Iedereen een beetje taalautist?
Onbegrip begrepen40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 27) - Nu dan eindelijk jouw voorbeelden van miscommunicatie in alledaags taalgebruik. - Ja, ik heb wat verzameld! Ze lijken heel gezocht. Maar ze zijn mij allemaal echt overkomen. Ik heb ze steeds direct na de gesprekjes zo goed mogelijk genoteerd of … [Lees meer...] overIedereen een beetje taalautist?
Nuwe uitdagings skep nuwe geleenthede
TK kies koers na AWS12 In 2017 verskyn die elfde uitgawe van Afrikaans se Groenje Boekje, die Afrikaanse woordelys en spelreëls (AWS), saamgestel deur die Taalkommissie (TK) van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Die gedrukte boek in sy rooi omslag beslaan 800 bladsye; 20 hoofstukke wat die spelreëls van hedendaagse Afrikaans uiteensit; ’n woordelys wat … [Lees meer...] overNuwe uitdagings skep nuwe geleenthede
Romeinen, Germanen, gemene woorden
Lang voordat geleerden inzagen hoe allerhande talen van Europa tot in India afstammen van een enkele taal, het Indo-Europees, was er verwondering over de overeenkomsten en verschillen tussen talen. Zo moet het ook gegaan zijn met Romeinen en Germanen, toen ze eenmaal elkaars spraak hoorden. Weinig gesprekken Bij de eerste grote ontmoeting tussen deze twee werelden in de … [Lees meer...] overRomeinen, Germanen, gemene woorden
Judeska speelt met werkwoorden
De nuttigste taalkundige les heb ik op jonge leeftijd al geleerd uit ‘het roze boek’, Opperlandse taal- en letterkunde van Battus (pseudoniem van Hugo Brandt Corstius). Voor dit rariteitenkabinet van het Nederlands was er maar één regel: wat kan, mag, en wat niet kan, dat mag helemaal. Spelenderwijs de grenzen van de taal aftasten en op die manier erachter komen hoe … [Lees meer...] overJudeska speelt met werkwoorden
De principiële smartlappen van Sophie Straat
Van smartlap tot boerenpummelrock (7) Deze tekst is het resultaat van de Olympiade van PlusNederlands, die dit jaar in aangepaste vorm doorging. Leerlingen konden individueel deelnemen aan een Onderzoekslab, waarbij ze onder begeleiding van een of meerdere onderzoekers van een Nederlandse of Vlaamse universiteit met een eigen project aan de slag gingen. Tom Withaar … [Lees meer...] overDe principiële smartlappen van Sophie Straat
