Taal is lineair. Onze woorden verschijnen na elkaar in de tijd of naast elkaar op de regel. Hoe geweldig taal ook is, dat is een zwakte. Natuurlijk, we kunnen allerlei informatie in een of andere lineaire volgorde ter sprake brengen of op schrift stellen, en vervolgens met allerlei signaalwoorden toch een structuur aanbrengen. Maar wat een gedoe zeg. Wat je eigenlijk zou … [Lees meer...] overEtymologie van zwaar naar zwierig
etymologie
Etymologica: (De) Oekraïne
Tijdens de koffiepauze komen op het Instituut voor de Nederlandse Taal vaak interessante kwesties langs. Zoals onlangs de vraag waarom we tegenwoordig spreken over Oekraïne en vroeger over de Oekraïne. Dat was een mooie aanleiding om eens wat dieper in de vermeldingen over (de) Oekraïne te duiken. Ukraine In de zeventiende-eeuwse kranten van het Couranten Corpus komt … [Lees meer...] overEtymologica: (De) Oekraïne
Etymologica: Lintworm
Een lintworm is zowel een draak uit middeleeuwse verhalen als een lintvormige ingewandsworm. In de eerste betekenis is lintworm een mooi voorbeeld van een tautologische samenstelling. Het gedrocht heette ooit lind (‘draak, slang, worm’), maar toen dit woord niet meer werd begrepen voegde men er worm aan toe, dat dezelfde betekenissen had. Het woord betekent dus eigenlijk … [Lees meer...] overEtymologica: Lintworm
De etymologie van de cycloop
Van de oudheid tot nu Etymologie is van alle tijden. Al in de 7e eeuw voor Christus verklaart de Oudgriekse dichter Hesiodos dat de soortnaam Κύκλωψ (Kuklōps, ‘cycloop, reus met één oog’) begrepen moet worden als een combinatie van de woorden κύκλος (kuklos) en ὤψ (ōps). Over het woord κύκλος (kuklos) heb ik vaker geschreven. Het betekent ‘cirkel’ … [Lees meer...] overDe etymologie van de cycloop
Etymologica: Lapjeskat en schildpadkat
Op mijn vorige stukje over de cyperse kat kreeg ik een groot aantal boze ingezonden brieven van lapjeskatten en schildpadkatten, die de aandacht voor de cyperse zwaar overtrokken vonden en erop wezen dat hun vachtpatronen en de benamingen daarvoor veel interessanter zijn. Als goedmakertje zet ik hen ditmaal in het zonnetje. Lapjeskat De benaming lapjeskat voor een … [Lees meer...] overEtymologica: Lapjeskat en schildpadkat
Etymologica: cyperse kat
In de buurtapp verscheen de noodkreet: ‘Onze kater Bob is vermist! Bob is een flinke cyperse kater die gek is op mensen en veel miauwt.’ Iedereen wist direct: we moeten uitkijken naar een zwartbruin-grijsgestreepte kater. Maar waarom noemen we zo’n kater eigenlijk cypers? En hoe lang doen we dat al? Cyprus De eerste vermelding komt uit een klucht van Everard Meyster uit … [Lees meer...] overEtymologica: cyperse kat
Etymologica: Eskimo-ijsjes
Wellicht is het u ontgaan, maar in september van dit jaar heeft de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un het Engelse leenwoord ice cream in de ban gedaan. Jong-un wil het Koreaans namelijk zuiveren van westerse invloed. Woorden als aiseukeurim (ice cream) en haembeogeo (hamburger) moeten van hem worden vervangen door eseukimo respectievelijk dajin-gogi gyeopppang, letterlijk … [Lees meer...] overEtymologica: Eskimo-ijsjes
Topografische tijdcapsules
Of: wat in hemelsnaam de betekenis van Zutphen is Topografische aanduidingen fascineren mij enorm. Ze maken deel uit van onze taal, maar lijken vaak slechts in de verte op het Nederlands dat we spreken. Neem de naam van de Hanzestad Zutphen – wat betekent dat in hemelsnaam? Afgaand op de spelling zou je Zutphen eerder in Zuidoost-Azië dan in Gelderland … [Lees meer...] overTopografische tijdcapsules
Beurs
In deze tijd van ’t jaar krijgen we er mee te maken, met peren die na een tijdje liggen, van binnen bruin en zacht geworden zijn. Aan de buitenkant is ’t niet te zien, maar van binnen zijn ze aangetast. We hebben voor die toestand in Noord-Holland een naam: beurs. Dat woord komt o.a. ook voor in Zuid-Holland; zie op ’t kaartje hieronder de horizontale streepjes. Ik heb dat … [Lees meer...] overBeurs
Etymologica: Kennemerland
Kennemerland is de naam van een deel van de provincie Noord-Holland. Het gebied wordt begrensd door West-Friesland in het noorden, Waterland en Amstelland in het oosten, de Bollenstreek in het zuiden en de Noordzee in het westen. De naam van het gebied komt van de plaatsnaam *Kinahaim-, de naam voor een gouw, die al vroeg is geattesteerd: in villa Felison nominata in pago … [Lees meer...] overEtymologica: Kennemerland
Etymologica: Joat, oui!
Dit artikel is een hoofdstuk uit mijn boek Die goeie ouwe taal, dat onlangs genomineerd is voor de Taalboekenprijs 2025. Onder het artikel volgt een infographic die je nog meer vertelt over het Frans, waar het laatste deel over gaat. Dat veel talen werkwoorden vervoegen, is geen nieuws. Ik schrijf, jij schrijft, enzovoort. Maar er zijn er ook die het woord voor … [Lees meer...] overEtymologica: Joat, oui!
Hoe het metrum van de Ilias en Odyssee verdwenen klanken terug kan halen
De Ilias en Odyssee zijn in de eerste plaats orale gedichten. Eeeuwenlang werden ze in verschillende varianten van zanger op zanger doorgegeven – totdat ze rond 700 voor Christus eindelijk eens zwart op wit werden gezet. Dat mondeling doorgeven was mogelijk dankzij het vaste metrum. Elke regel in de Ilias en Odyssee verloopt volgens … [Lees meer...] overHoe het metrum van de Ilias en Odyssee verdwenen klanken terug kan halen
Etymologica: Twee onomatopeeën voor scheten
Een stukje dat ik lang heb uitgesteld Dit stukje heb ik lang uitgesteld. Ik heb namelijk een hekel aan schrijven (of praten) over uitscheiding. De woorden ‘poep’ en ‘plas’ krijg ik nauwelijks uit mijn vingers. Zelfs het fantastische Huwelijk van Willem Elsschot wordt voor mij een klein beetje verpest door dat ‘plassen’ in de vierde strofe – ook al weet ik dat het … [Lees meer...] overEtymologica: Twee onomatopeeën voor scheten
êvje
Schiermonnikoogsôfrinne nei de floedFrysk: ebje, êbjeNederlânsk: ebben Visser, W., & Dyk, S. (2002). Eilander Wezzenbúek. Woordenboek van het Schiermonnikoogs. Fryske Akademyebje - WFT (Wurdboek fan de Fryske taal) … [Lees meer...] overêvje
Etymologica: Waarom ‘female’ niets met ‘male’ te maken heeft
En waarmee het dan wel te maken heeft Het Engelse female heeft niets met het Engelse male te maken. Sterker nog: female moet je opsplitsen in fem- en -ale. Female is namelijk door de Engelsen ontleend aan het Oudfranse femele. En dat is weer ontstaan uit het Latijnse fēmella (‘meisje’), de verkleinde … [Lees meer...] overEtymologica: Waarom ‘female’ niets met ‘male’ te maken heeft
Oerdwealsk
In protte drokte, leven meitsjend, jin tjirgjend, bolbjirken, bombjirken, breadronken Nederlânsk: Overdwaals; Buitensporig, inz. uitgelaten, overmoedig, lichtzinnig, brooddronken frysker.nl/sykjeWoordenboek der Friese TaalD.A. Tamminga, Op 'e taelhelling. II. Boalsert 1973 … [Lees meer...] overOerdwealsk
Etymologica: Huisvlijt
Op 13 augustus vergeleek de Volkskrant de campagneposter van PVV-leider Geert Wilders, met een blonde vrouw en een vrouw met hoofddoek, als ‘zijn nieuwste staaltje huisvlijt’. Dat is geen positieve kwalificatie: de meeste mensen zullen net als ik huisvlijt associëren met gemacrameede tafelkleedjes en zelfgekleide asbakken uit de jaren zeventig. Van Dale is overigens milder in … [Lees meer...] overEtymologica: Huisvlijt
Etymologica: Waarom ’tand’ eigenlijk een werkwoord is
De bijtende of de etende? Lopend, horend, lezend, hebbend, tand. Het laatste woord lijkt niet in dit rijtje thuis te horen. De eerste vier zijn immers werkwoorden, onvoltooide deelwoorden om precies te zijn, terwijl tand een zelfstandig naamwoord is. Toch heeft tand hier etymologisch gezien wel degelijk iets te zoeken. Ons … [Lees meer...] overEtymologica: Waarom ’tand’ eigenlijk een werkwoord is
Etymologica: vingerbob
Als je een wondje of snee in je vinger hebt, raadt de huisarts je aan een vingerbob te gebruiken: een katoenen rolletje dat je over je vinger kunt afrollen als een condoom, vandaar de synonieme benaming vingercondoom voor vingerbobs van latex. Vingercondooms worden sinds 1988 genoemd in Delpher, maar als medisch hulpmiddel voor intern onderzoek zijn ze onder artsen al sinds in … [Lees meer...] overEtymologica: vingerbob
Etymologica: Waarom ‘lezen’ ouder is dan lezen
Een semantische ontwikkeling Ons werkwoord lezen is ouder dan de activiteit die het uitdrukt. Eigenlijk is dat niet zo vreemd. Het schrift is immers een relatief nieuwe uitvinding. Sprekers van het Proto-Indo-Europees, onze taalkundige voorouder, kenden het niet. Daarom bestaat het Proto-Indo-Europees ook alleen als hypothetische reconstructie, niet als … [Lees meer...] overEtymologica: Waarom ‘lezen’ ouder is dan lezen
Een Proto-Germaanse kinderboerderij
Tweeduizend jaar geleden waren er natuurlijk nog geen kinderboerderijen, maar de woorden voor de dieren die je in die minidierentuinen vindt, bestonden toen al. Ze zagen er alleen nog heel anders uit. In dit artikel vind je vier infographics, die de Proto-Germaanse reconstructies tonen van zestien woorden voor dieren. En dat niet alleen: je ziet op deze afbeeldingen ook de … [Lees meer...] overEen Proto-Germaanse kinderboerderij
Wispelturig
Wellicht is het een persoonlijke afwijking, maar ik heb de neiging om in te zoomen op woorden. Neem een woord als wispelturig. Voor de duidelijkheid, dat woord komt niet uit de lucht vallen. Op de NAVO-top beloofde Trump onlangs om de steun aan Oekraïne voort te zetten. Een week later maakte zijn minister van Defensie bekend dat wapenleveranties aan Oekraïne moesten worden … [Lees meer...] overWispelturig
Etymologica: Pissebed is toch uit ’t Frans
"Omtrent de herkomst van de lexicologische overeenkomst aan weerszijden van een taalgrens heerst doorgaans geen onzekerheid" (A.A. Weijnen, 1964) In 2016 verscheen er op Neerlandistiek een artikel van Michiel de Vaan over de etymologie van pissebed in de betekenis ‘paardebloem’, maar ook in die van ’t ‘veelpotige, knagende schaaldier’ dat ook keldermot genoemd … [Lees meer...] overEtymologica: Pissebed is toch uit ’t Frans
Iip de swart op Helgolân
Yn it wykein fan 23 oant 25 maaie wie der wer in ‘ynterfryske’ Friezemoeting yn Helgolân. Dat saneamde Friesendroapen fynt sûnt 1962 alle trije jierren op dat eilân plak. Foar my wie it de earste kear en ik ha der perfoarst gjin spyt fan hân, om it sa te sizzen. In ferslach fan de moeting en it programma kinne jo fine op ‘e webstek fan de Fryske Rie. Mar dêr is it yn dit … [Lees meer...] overIip de swart op Helgolân
Godstuwe en Godschalk in de oude namenschat
Gedragen in vele vormen door vrouwen van adel en stand en na de middeleeuwen in onbruik geraakt, de naam Godstuwe is net als Godschalk ooit stichtelijk bedacht doch in lijn met heidens werk binnen de oude Germaanse noemkunst. Een trage omwenteling Met de kerstening en de lange nasleep van de volksverhuizingen, toen de noordelijke wereld meer en meer … [Lees meer...] overGodstuwe en Godschalk in de oude namenschat
