Door Marc van Oostendorp[ʃ, ʒ, ɲ, ɕ] We zijn nu in de Klankencyclopedie aangekomen bij de klanken waarover je zou kunnen discussiëren: horen ze eigenlijk wel bij de standaard-klankverzameling van het Nederlands? Horen we aan het begin van sjouwen wel een enkele klank [ʃ], of het toch eerder [sj]? En zit er in beige een [ʒ], of is het [zj]? Is het [oraɲə] of … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (34): [ʃ, ʒ, ɲ, ɕ]
fonologie
Penantie
Door Marc van OostendorpIn het nieuwe nummer van Nederlandse Taalkunde staat een artikel van de Utrechtse taalkundige Wim Zonneveld over 'de vroegste geschiedenis van voetbalvocabulair in het Nederlands'. Van alles en nog wat wordt in het artikel belicht: dat goal in de concrete betekenis – de palen waartussen de bal moet worden geschoten – al vrij snel wordt … [Lees meer...] overPenantie
Klankencyclopedie van het Nederlands (33): [ø]
Door Marc van Oostendorp[ø] De [ø] maak je door je lippen te ronden en de achterkant van je tong op te tillen – zoals je doet bij de [y], maar met de tong wat minder hoog.Een van de wonderlijkste en mooiste eigenschappen van de Nederlandse [ø] is dat we hem spellen met eu. Dat is een goede manier van schrijven, wanneer je de theorie volgt die stelt dat klinkers … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (33): [ø]
De t in stroop
Door Marc van Oostendorp Waar komt de [t] in het Nederlandse woord stroop vandaan? Dat vroeg een Amerikaanse taalkundige me onlangs, en ik wist het niet. In de Etymologiebank had hij zelf al het volgende gevonden: "siroop via seroop in sroop [1657; WNT]"Inderdaad blijkt sroop in deel XIV van het Woordenboek der Nederlandsche Taal te staan. Het is het laatste woord van dat … [Lees meer...] overDe t in stroop
Klankencyclopedie van het Nederlands (32): [ə]
door Marc van Oostendorp[ə] De [ə], de laatste klinker van mode, is de meest inhoudsloze klank van het Nederlands en tegelijk de klank waar waarschijnlijk het meest over geschreven is, en waar ook het meest over te vertellen valt. (Hier is een Engelstalig wetenschappelijk overzichtsartikel dat ik een jaar of tien geleden over de sjwa schreef.)Neem alleen de naam van … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (32): [ə]
Klankencyclopedie van het Nederlands (31): [r]
door Marc van Oostendorp[r] De r kun je als spreker van het Nederlands op heel veel verschillende manieren maken. Dat is een van de vele raadselen die deze klank omgeven, want al die verschillende manieren hebben heel weinig met elkaar te maken. Hoezo kunnen we dan eigenlijk zeggen dat het toch om een en dezelfde klank gaat? Er is de r die je maakt door je tongpunt te … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (31): [r]
Waarom poes makkelijker is dan soep
Door Marc van Oostendorp Psychologen denken dat de menselijke geest een simpel telraam is. Zoals in dit nieuwe artikel in PLOS waarin drie Franse psychologen ingaan op de vraag waarom kinderen woorden zoals poes eerder leren uitspreken dan woorden als soep.Het artikel laat vooral zien waarom het een ramp is als we de taal overlaten aan de psychologen: ze willen er niets van … [Lees meer...] overWaarom poes makkelijker is dan soep
Klankencyclopedie van het Nederlands (30): [f]
door Marc van Oostendorp[f] De f maak je door je boventanden iets boven je onderlip te houden en door het spleetje dat zo ontstaat de lucht naar buiten te persen. Er ontstaat zo een ruisachtig geluid en de [f] wordt daarom ook wel een ruisklank genoemd. Veel woorden met een f, werden vroeger met ph geschreven (philosooph). Het gaat daarbij vaak om woorden … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (30): [f]
TEEN
Over regel 5 uit ’t Egidiuslied Door de recente verschijning van ’t kapitale boek van Frits van Oostrom, Wereld in Woorden, over de 14eeeuwse literatuur, kwam de herinnering aan een oude kwestie weer bij me op: de interpretatie van regel 5 van ’t Egidiuslied uit 't Gruuthusehandschrift. Ik heb jaren geleden over die regel een voorstel gedaan in de afscheidsbundel voor Wim … [Lees meer...] overTEEN
Dat vinnik niet
Door Marc van Oostendorp"Knap gevonden van prof. Paardekooper," meldde Liesbeth Koenen gisteren op Twitter:vinnuniet: bij vinden = menen kan d of t weggelaten als je praat.Bij vinden = gezocht hebben niet. Ze had die observatie al in 1988 genoemd in een recensie van Paardekooper z'n ABN Uitspraakgids; zowel de recensie als het boek staan inmiddels gelukkig … [Lees meer...] overDat vinnik niet
Klankencyclopedie van het Nederlands (29): [ɔ]
door Marc van Oostendorp[ɔ] De klinker [ɔ] maak je met geronde lippen en de achterkant van de tong een beetje omhoog, zij het minder hoog dan bij de [u] (oe) en ook dan de [o] (oo). Het is de klinker die je (in een lange vorm, [ɔː]) hoort in boor en, bij sommige sprekers, in een woord als bok.Een van de weinige echte discussies over standaarduitspraak gaat over deze … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (29): [ɔ]
Utereg. T.
Door Marc van Oostendorp Utrecht, dat is de stad die zichzelf Utereg noemt, terwijl Utrechtenaren tegelijkertijd soms enkelt zeggen in plaats van enkel, en brommert in plaats van brommer. De stad waar t's verdwijnen en verschijnen naar believen, althans op het eerste gezicht. Helemaal lukraak is het toch niet, blijkt uit deze film op Facebook, waarvan de link me is … [Lees meer...] overUtereg. T.
Die oude Roman had toch gelijk!
Door Marc van Oostendorp. Eindelijk, eindelijk weten we waarom tongbrekers moeilijk zijn uit te spreken! Omdat de klanken teveel op elkaar lijken. Wanneer je het persbericht van Nature leest over een artikel dat vorige week in dat gezaghebbende blad verscheen, zou je denken dat er weer iets volkomen triviaals is ontdekt in de laboratoria: 'Sally sells seashells' is … [Lees meer...] overDie oude Roman had toch gelijk!
Klankencyclopedie van het Nederlands (28): [ɛ]
door Marc van Oostendorp[ɛ] De [ɛ] (van wet) maak je een mond die vrijwel helemaal open is, behalve dat de voorkant van je tong een beetje omhoog gaat: het is een [e] (van weet) met de tong een beetje naar beneden, of de [a] (van water) met de tong iets meer omhoog. Dat is allemaal millimeterwerk, maar voor het oor van een Nederlandstalige klinkt het gigantisch.Zoals … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (28): [ɛ]
Klankencyclopedie van het Nederlands (27): [ʔ]
door Marc van Oostendorp[ʔ] De [ʔ] is een van de minst opvallende medeklinkers. Je merkt bijna niet dat hij er is. Het is, bijvoorbeeld, de medeklinker die klinkt tussen de e en de a in het woord be[ʔ]ademen. Je maakt hem door heel even de stembanden toe te knijpen. Er hoopt zich dan wat lucht achter die stembanden op, die vrij komt met een plofje.Wanneer je een … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (27): [ʔ]
Grote Taaldag
Door Marc van OostendorpVandaag is het weer Grote Taaldag, hoera! Voor de derde keer alweer gebeurt er van alles in Utrecht: er worden tientallen lezingen gegeven, er worden prijzen uitgereikt voor het mooiste proefschrift en de beste populair-wetenschappelijke publicatie van het afgelopen jaar. Zoals iedere taalkundige heb ik allerlei belangen: voor allebei de prijzen heb … [Lees meer...] overGrote Taaldag
Klankencyclopedie van het Nederlands (26): [k]
door Marc van Oostendorp [k] De [k] maak je met de rug van je tong. Je houdt die tegen het zachte verhemelte, zodat de lucht even niet naar buiten kan stromen. Wanneer je los laat, komt de lucht met een kleine explosie vrij. De klank die zo ontstaat, dat is de [k]. Dat is te zeggen, het hangt er vanaf. Wanneer je goed luistert of vooral wanneer je goed voelt aan je … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (26): [k]
Over de uitspraak [konijɪn]
Door Marc van Oostendorp Hoe spreek je het woord koningin uit? Dat schijnen alle radiomakers van Nederland te willen weten. Er is een nieuwsfeit dat in één zin tot in alle details kan worden uitgelegd en desalniettemin moest er gisteren een hele dag aan worden gewijd. Nou, dan krijgen mensen wel ineens belangstelling voor taal! Ik heb gisteren alle verzoeken tot … [Lees meer...] overOver de uitspraak [konijɪn]
Klankencyclopedie van het Nederlands (25): [x]
[x] De [x] lijkt veel op de [ɣ]; de manier waarop hij gemaakt wordt, beschrijf ik in het lemma over die laatste klank. Ik heb eens een internationale groep taalkundigen tot wanhoop gebracht door de woorden gras, gas, ras achter elkaar te zeggen. … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (25): [x]
Noam Chomsky vindt wat ik doe onzin
Het fonologie-congres in Istanboel waar ik de afgelopen dagen was, had zaterdag een mystery guest: de beroemdste taalwetenschapper aller tijden, Noam Chomsky. De dag ervoor had hij een lezing gegeven ter nagedachtenis van de Armeense journalist Hrant Dink, maar de organisatoren hadden hem ervan overtuigd om ook bij ons een uur te komen praten. Dat was een bijzondere … [Lees meer...] overNoam Chomsky vindt wat ik doe onzin
Klankencyclopedie van het Nederlands (24): De [ɑ]
[ɑ] De [ɑ] (van slap) lijkt in veel opzichten op de [a] van slaap. Anders dan de spelling suggereert zit dat verschil nog niet eens in de eerste plaats in de relatieve lengte, al is de [a] inderdaad doorgaans wat langer dan de [ɑ]: het verschil zit hem vooral in de plaats van de tong. Bij allebei de klinkers ligt die vrij plat onderin je mond, maar wanneer je … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (24): De [ɑ]
Zou-d-ie dat nou menen?
Als het onderwerp je achter de persoonsvorm staat, in geval van inversie dus, valt de t weg: je valt, maar val je. Bij hij daarentegen kan inversie juist een extra t opleveren. Een onbeklemtoond hij wordt uitgesproken als ie wanneer het achter de persoonsvorm of in een bijzin verschijnt: weet-ie wel dat-ie leeft? We zetten dat zelden zo op papier, want om de een … [Lees meer...] overZou-d-ie dat nou menen?
Ze loop, ze kom
De verbuigings-e, dat is pas echt een teken dat wij Nederlandstaligen niet goed bij ons hoofd zijn. Wat voor zin heeft het dat zo'n stom e'tje verplicht is in een mooie jongen, in de mooie jongen, in het mooie meisje, maar dan ineens niet meer mag in een mooi meisje? We zijn niet alleen. Welke taal je ook leert, verbuiging (mooi-mooie) en vervoeging (loop-lopen) zijn altijd … [Lees meer...] overZe loop, ze kom
Tactieken voor Ruzzle
Wie zich nog steeds zorgen maakt over de invloed van moderne media op de taalvaardigheid van de jeugd, moet het bovenstaande filmpje van eerder dit jaar eens bekijken. De Nederlander Flupkees laat er zien hoe hij binnen twee minuten honderden woorden vindt in een raster van vier bij vier in het populaire woordspelletje Ruzzle. Zou er iemand van biven de veertig zijn die … [Lees meer...] overTactieken voor Ruzzle
Klankencyclopedie van het Nederlands (23): [j]
[j] De [j] wordt op vrijwel precies dezelfde manier uitgesproken als de [i]. Het voornaamste verschil is dat de [j] wat korter is.De [j] onderhoudt dan ook een bijzondere relatie met die [i]. Wanneer er een klinker onmiddellijk na een [i] komt, voegt zich onwillekeurig een [j] in: piano wordt pi[j]ano (zie verder het lemma over de [i]). Soms wordt de i in … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (23): [j]
