Door Marc van Oostendorp Kleine Marie heet Marietje, kleine Els heet Elsje, kleine Nel heet Nelletje. En hoe heet nu kleine Hilde? Dat is lastig: Hildje klinkt niet goed, en Hildetje eigenlijk ook niet. Alleen als je de uitgang -ke in je repertoire hebt, heb je een uitweg: Hildeke. Zoiets geldt ook voor andere woorden die eindigen op -de of -te. Een lichte straf is een strafje, … [Lees meer...] overSchadetje
morfologie
Een wijze kind in de middeleeuwen
Door Marc van OostendorpDat we 'het mooie meisje' zeggen, met een buigings-e maar 'een mooi meisje' zonder, is een wonderlijk fenomeen. Wie heeft er eigenlijk wat aan dat onderscheid? Het is dan ook langzaam maar zeker aan het verdwijnen, nu steeds meer jonge mensen 'een mooie meisje' zeggen. Als we dat eerdaags allemaal doen, is een taalverandering voltooid en zeggen we altijd … [Lees meer...] overEen wijze kind in de middeleeuwen
Een ontleedprobleempje: het rare van deze situatie?
]] Wat is de woordsoort van rijke in de rijke of rare in het rare van deze situatie? Zijn dat zelfstandig naamwoorden zoals rijkaard en snuiter, of bijvoeglijk naamwoorden zoals rijke en rare? Daarover gaat, onder andere, een nieuw artikel van de taalkundigen Louise McNally en Henriëtte de Swart. Dat artikel behandelt … [Lees meer...] overEen ontleedprobleempje: het rare van deze situatie?
Ieder dag een taalverandering
Door Marc van OostendorpSommige op het eerste gezicht nutteloze details blijven heel lang hangen in een taal. Neem de verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord. Het systeem is op het eerste gezicht hopeloos ingewikkeld, zoals iedere buitenlander weet die onze taal wil leren. Je gebruikt altijd -e, tenzij het lidwoord onbepaald is en het zelfstandig naamwoord … [Lees meer...] overIeder dag een taalverandering
Waar ligt de klemtoon in ‘holländisch’?
Door Marc van Oostendorp Omdat ik deze week zijdelings geschreven had over Russisch, kreeg ik een e-mail van mijn beroemde Vlaamse collega José Cajot over holländisch. In het Duits ligt de klemtoon in dat woord op hol; waarom leggen Nederlandstaligen het op län? Het komt niet doordat de klemtoon altijd op de voorlaatste lettergreep ligt in het Nederlands, al komt dat patroon … [Lees meer...] overWaar ligt de klemtoon in ‘holländisch’?
Do you love me?
Door Leonie Cornips Sommige zinnetjes wekken wrevel of hilariteit op. Een beroemd voorbeeld is het gebruik van doen als hulpwerkwoord. ‘Ik ben gewoon timmerman en ik doe timmeren’ zegt een Heerlenaar tegen me. Dit doen bij een zelfstandig werkwoord als timmeren, lijkt een rechtstreekse vertaling uit het dialect. Vandaar dat ik vaak hoor beweren dat doen-zinnen uniek voor … [Lees meer...] overDo you love me?
De opmars der genitieven
Door Marc van OostendorpEen dik en groen boek over de genetivus in het Nederlands en het Duits – ja, ik weet wel waarop ik mij een zaterdagmiddag trakteer, terwijl ik net doe alsof het helemaal niet heel guur is op een terras.De 'tweede naamval' heeft in het Nederlands een vreemde geschiedenis gehad. Net als andere naamvallen begon hij in de veertiende eeuw of daaromtrent … [Lees meer...] overDe opmars der genitieven
Op de allereende plaats?
Door Marc van Oostendorp Er gebeurt zoveel tegelijkertijd dat je soms pas jaren later hoort over dingen die naast de deur gebeurd zijn. Zo kwam ik er gisteren toevallig pas achter wat een interessant artikel mijn collega Sjef Barbiers – hij zit hier op het Meertens Instituut twee deuren verder te typen – in 2007 geschreven heeft: een artikel over één en veel. (U moet er … [Lees meer...] overOp de allereende plaats?
Onteren
Door Marc van OostendorpIk heb de afgelopen dagen op kosten van de Italiaanse belastingbetaler (en nu niet zeggen: hij bestaat) een aantal lezingen gegeven in Verona, en een ervan ging over de woorden onteren en oneindig.Wat is er aan de hand? Beide woorden bestaan uit een voorvoegsel (ont, on), een stam (eer, eind) en een achtevoegsel (en, ig). Er is een belangrijk … [Lees meer...] overOnteren
De wedergeboorte van de indifferentialis
Sans amertume ni rancune: mijn laatste antwoord aan Neijtdoor Wim MattensTen tijde van de Chomskyaanse hegemonie was het voor ‘andersdenkenden’ niet gemakkelijk een eigen persoonlijk geluid te laten doorklinken. Ook voor mij als structuralist. Bovendien was ik verbonden aan een Franstalige universiteit waar de middelen voor onderzoek van het Nederlands uiterst beperkt waren. … [Lees meer...] overDe wedergeboorte van de indifferentialis
Waarom zeggen we noordoost en niet oostnoord?
Door Marc van DorpenoostWaarom zeggen we noordwest en niet westnoord, zuidoost en niet oostzuid? vroeg iemand me gisteren. In het algemeen gesteld: waarom zeggen we in dit soort precieze richtingsaanduidingen eerst zuid of noord, en dan oost of west?Op internet wordt deze prangende kwestie als ik het goed zie, slechts eenmaal behandeld, namelijk op de website … [Lees meer...] overWaarom zeggen we noordoost en niet oostnoord?
Ritme en meervoudigheid
Commentaar op het commentaar van Wim Mattens Door Anneke Neijt Met het taalsysteem heb je een representatie van de wereld tot je beschikking. Die kun je beschrijven, je kunt erover nadenken, je kunt toekomstige of onmogelijke werelden verzinnen en je kunt de betekenis van je gedachten doorgeven aan anderen. Dat is waarom taalonderzoek zo fascinerend is. Ons … [Lees meer...] overRitme en meervoudigheid
Het is nu eenmaal een echt meisje-meisje
Door Viorica Van der Roest Afgelopen weekend in Trouw, in de rubriek Moderne manieren, beklaagde een zekere ‘Afknapper’ zich tegen Beatrijs Ritsema over een man met wie ze een blind date zou hebben, maar die al het initiatief aan haar liet. Hij wilde dat zij datum, locatie en tijd van het afspraakje zou bepalen. Geen goede zet van de heer in kwestie, want, aldus Afknapper: “ik … [Lees meer...] overHet is nu eenmaal een echt meisje-meisje
Ook uitkomsten van onderzoek moeten linguïstisch en methodologisch verantwoord worden.
Door Wim Mattens Er is geen enkele medicus die op het idee zou kunnen komen een onderzoek in te stellen naar prostaatkanker bij vrouwen. De anatomie van het vrouwelijke lichaam geeft namelijk geen enkele indicatie om te veronderstellen dat een dergelijk onderzoek tot medisch relevante resultaten zou kunnen leiden. Een medicus die een dergelijk onderzoek zou willen instellen, … [Lees meer...] overOok uitkomsten van onderzoek moeten linguïstisch en methodologisch verantwoord worden.
Vorm en wereldkennis verklaren samen de interpretatie van samenstellingen
Door Arina Banga Het duurt altijd even voordat ik ze gerustgesteld heb, de mensen op feestjes die bij het horen van het onderwerp van mijn proefschrift meteen in paniek raken. “Dat vind ik zo moeilijk! Ik weet nóóit of het nou pannuhkoek is of pannennnnnnkoek!” Hoewel ik deze regels zelf niet zo heel moeilijk vind, is mijn missie in zulke situaties niet om mijn … [Lees meer...] overVorm en wereldkennis verklaren samen de interpretatie van samenstellingen
Het roemloze einde van de tussenklank en van het ritmisch element!
Door Wim Mattens De repliek van Neijt in Neder-L van 3 januari op de bijdrage van Van de Laar en mijn reactie daarop gaat geheel voorbij aan de essentie van onze bijdragen, nl. het ontbreken van het begrip indifferentialis in recente studies over samenstellingen, terwijl o.a. Balk-Smit Duyzentkunst overtuigend heeft aangetoond dat dit begrip een belangrijke rol kan spelen … [Lees meer...] overHet roemloze einde van de tussenklank en van het ritmisch element!
Suffix-sonnet: -erij
Opgedragen aan prof. dr. Matthias HüningToen ooit het Franse achtervoegsel -ie aan woorden zoals becker werd gehaakt,waar aldus beckerie van werd gemaakt,verrijkte dit onze morfologie.-Er en -ie smolten samen tot -erijzodat men smederij in orde vondalhoewel smeder niet als woord bestond.Zo kwamen er steeds nieuwe vormen bij.Toen werd ook de betekenis verbreed:een boeverij was … [Lees meer...] overSuffix-sonnet: -erij
Morfologiedagen 2013
Vrijdag 13 december 2013 worden de Morfologiedagen gehouden bij de Fryske Akademy in Leeuwarden. De Fryske Akademy, die dit jaar 75 jaar bestaat, heeft de organisatie van de Morfologiedagen 2013 op zich genomen.De Morfologiedagen bieden een forum voor wetenschappelijk debat over alle mogelijke aspecten van met name de Nederlandse en Friese morfologie. De voertalen zijn … [Lees meer...] overMorfologiedagen 2013
Wat doet die k in winterkoninkje en koninkrijk?
door Jan StroopOnze taal kent een aantal woorden die een k bevatten die je daar niet zou verwachten: koninkrijk, koninklijk, oorspronkelijk, jonkvrouw, (on)afhankelijk, aanvankelijk, aanhankelijk, vergankelijk, toegankelijk, ontvankelijk, gevankelijk en nog een paar. Ik bedoel de k’s midden in die woorden. Dat zou toch in al deze gevallen een … [Lees meer...] overWat doet die k in winterkoninkje en koninkrijk?
De Bob de Rooij-t in de achttiende eeuw
Door Marc van OostendorpTaalmopperaars mogen graag de zinsneden 'de laatste tijd' en 'steeds meer' in de mond nemen. Klachten gaan vrijwel altijd over dingen die nu ineens, de laatste paar jaar, door onnozele taalgebruikers in de mond genomen worden. Mede als gevolg van het almaar kelderende niveau van het onderwijs en de voortschrijdende lamlendigheid der taalgebruikers.Het … [Lees meer...] overDe Bob de Rooij-t in de achttiende eeuw
De eerste repliek in sonnetvorm, met voetnoot
Door Johan Rooryck Marc maakt markant misbaar over het suffix –baar De regel die hij baart stelt dat transitieven Zich geredelijk van –baar kunnen gerieven 'Telbaar', 'rekbaar', 'plooibaar': en toch, niet zonneklaar Hij geeft het toe, zo zijn 'ontvlambaar', 'wankelbaar' Gevallen die alle regelmaat doorklieven: “Voorwaar niet transitief”, klinken daar de grieven een … [Lees meer...] overDe eerste repliek in sonnetvorm, met voetnoot
Eén tamagotchi, twee tamagotchi
Door Sterre LeufkensHet concept ‘meervoud’ lijkt in het Nederlands vrij simpel geregeld. Als er één exemplaar van iets is, gebruik je enkelvoud; zijn het er meer, dan plak je er -enof –sachter. Maar hierop geldt een uitzondering, die laat zien dat het wat gecompliceerder ligt dan dat.Na een getal groter dan één volgt in het Nederlands namelijk in principe een nomen in het … [Lees meer...] overEén tamagotchi, twee tamagotchi
Suffix-sonnet: -er en -aar
De woorden met een achtervoegsel -aarbetekenen ‘degene die zo handelt’ –een wandelaar is een persoon die wandelt,en wie voortrijmelt heet een rijmelaar.Nu is er ook een 'allomorf' van -aarwant -er haalt haast hetzelfde trucje uit:een fluiter ben ik altijd als ik fluit,een ruimtevaarder als ik ruimten vaar. -Aar kies ik als de laatste lettergreepvan het werkwoord een stomme … [Lees meer...] overSuffix-sonnet: -er en -aar
Suffixsonnet: -baar
Een suffixsonnet is een sonnet dat iets vertelt over een suffix. Dit is het eerste suffixsonnet ooit.Door Marc van OostendorpHet suffix -baar, dat maakt 'n adjectiefvan werkwoorden als vragen, schrijven, roepen,maar niet van klagen, kijven of van snoepen.Dat komt, de eerste drie zijn transitief:een x-baar y is 'n y dat zich laat x-enwaarbij y voor het lijdend voorwerp … [Lees meer...] overSuffixsonnet: -baar
Over eigenaardige bijvoeglijknaamwoordsgroepen bij gebrek aan zwaarwegender zaken
Door Barend BeekhuizenDe trappen van vergelijking: moeilijk, moeilijker en moeilijkst, er lijkt niets moeilijks aan. Gelukkig heeft zo’n schijnbaar lekker lopend systeem toch altijd rafelige randen waar de meest spannende dingen gebeuren. Zo schreven Folgert Karsdorp en ik een paar jaar terug een stukje over het hoe en waarom van de omschrijvende overtreffende trap (meest X, … [Lees meer...] overOver eigenaardige bijvoeglijknaamwoordsgroepen bij gebrek aan zwaarwegender zaken
