Als ik een euro zou krijgen voor iedere keer dat iemand met ‘ja, precies’ reageerde op wat ik zei, dan kon ik misschien eindelijk eens een kamer van 25m2 in het centrum van Amsterdam huren. Het woord precies wordt al lang niet meer alleen gebruikt om aan te geven hoe exact iets is. Het dient onder andere als vervanger van inderdaad in een gesprek. Je geeft aan dat je die ander gehoord en begrepen hebt. Daarnaast lijkt precies zich steeds vaker in het gezelschap te bevinden van andere woorden, die je in eerste instantie niet bij precies zou verwachten. Bijvoorbeeld negatieve elementen als niks, niemand of nergens. In dit soort combinaties functioneert precies als intensiveerder.
Er zijn ook opmerkelijke woorden vóór precies te vinden, zoals ongeveer en bijna. Pieter Derks zei bijvoorbeeld in zijn column van 12 januari 2022 op radio 1: ‘Nou ben ik geen rekenwonder, maar zelfs ik had al snel door dat er aan het eind van deze dag ongeveer precies 230 miljoen euro te weinig zou zijn.’ Ja, hallo, is het nou ongeveer of is het precies 230 miljoen? Nu denk ik dat Pieter Derks zich van deze tegenstelling wel bewust is en dat we hier wellicht te maken hebben met een woordgrap, maar ook onironisch worden ongeveer precies en bijna precies gebezigd.
Dit vindt Nederland
In tegenstelling tot wat de clickbait-achtige titel doet vermoeden, vind ik dit gebruik van precies zeer interessant. Daarom heb ik de mensen van Twitter gevraagd: zijn uitspraken als ‘ongeveer precies 230 miljoen’ en ‘bijna precies twee jaar geleden’ fout of niet? Ik gaf ze de keuzemogelijkheden ‘niet fout’, ‘beetje fout’ en ‘super fout’. In totaal hebben 31 mensen gereageerd. Van die mensen vond 48,4% de gegeven voorbeelden ‘superfout’. Bijna de helft dus! 29% vond het een ‘beetje fout’ en 22,6% vond het niet fout. Oké, misschien zijn die 31 twitteraars niet heel representatief voor de Nederlandse bevolking en misschien waren mijn antwoordmogelijkheden ook wat sturend. We kunnen in ieder geval concluderen dat deze 31 mensen het niet allemaal met elkaar eens zijn, maar dat wel een groot deel vindt dat de voorbeelden echt niet kunnen.
Ook offline heb ik vrienden en familie lastiggevallen met mijn taalkwestie. Het voordeel daarvan was dat ik direct kon doorvragen waarom zij iets vonden. De reacties op mijn vraag hoe acceptabel de voorbeelden waren die ik gaf, varieerden van ‘precies kan nooit bijna zijn, maar weet wel dat het tegenwoordig veel gebruikt wordt’ tot ‘bah, allemaal totaal onacceptabel’. Over het algemeen heeft iedereen wel door dat het vreemde combinaties zijn, maar dat betekent niet voor iedereen dat het gebruik ervan uitgesloten moet worden.
Het is grappig dat, zowel op Twitter als in het “echte leven”, mensen aangaven dat bijna precies minder fout/meer acceptabel is dan ongeveer precies. De combinatie met bijna is namelijk ook vaker terug te vinden dan die met ongeveer in OpenSonar. Bijvoorbeeld in een artikel uit Trouw (2003): ‘Nederland zit nu bijna precies op het Europese gemiddelde.’ De combinatie ongeveer precies is slechts twee keer terug te vinden in het Nederlandse corpus, beide resultaten komen uit chatgesprekken. Wellicht is hier sprake van ‘je hoort het vaker dus het klinkt normaler’?
De precisie van precies
Al met al blijkt precies dus een stuk breder inzetbaar dan je in eerste instantie zou denken. Het kan negatieve elementen versterken, de mening van je gesprekspartner beamen en je kunt het combineren met ongeveer en bijna. De vraag is in hoeverre dit gebruik van precies nog iets te maken heeft met precisie. En eigenlijk maakt het antwoord – wat mij betreft – niet zoveel uit. Ik heb het gevoel dat ik in herhaling val, maar taal verandert nu eenmaal. Dat kun je gek of stom vinden, of zien als taalverloedering, maar je kunt het ook omarmen. Ik kies in ieder geval voor het laatste, want al die nieuwe betekenissen en combinaties zijn nou precies wat ik zo leuk vind aan taal.
Het te pas en onpas gebruik van het woord ‘grappig’ verdient evenzeer aandacht.
Deze ” wildgroei ” van het woord ” precies ” is m.i. een typisch Noord- Nederlands fenomeen . In het Zuid- Ndl. wordt het bijna
nooit als synoniem van ” inderdaad ” gebruikt .
Die enquete is wel grappig: aannemende dat iedereen tussen de drie alternatieven heeft gekozen, zijn er dus precies 15 respondenten die het superfout vonden, precies 7 die het niet fout vonden, en dus precies 8 die het een beetje fout vonden. Je kunt nooit precies genoeg zijn. Precies!