Eén rotte appel in de mand maakt al het gave fruit te schand

Spreekwoord van de week • “Eén rotte appel in de mand maakt al het gave fruit te schand”

Wangedrag van een persoon kan alle anderen in de groep schaden OF Kwaad is aanstekelijk.

Ben je bekend met dat spreekwoord over de appel? Nee, niet die over de appel en de boom, of het appeltje voor de dorst, of de zure appel, of de appels en de peren, of de te schillen appeltjes, of die van een appel en een ei, of de appel van iemands oog, of de appel en de dokter en nee ook niet die van het varen van appelen… Ik bedoel die van de rotte appel, duh! 

Klinkt appel nog als een woord? Mooi zo, dan vertel ik je deze week graag wat over rotte appelen! En dat begint deze week al uniek, want we hebben hier te maken met een spreekwoord dat twee betekenissen kent. De eerste betekenis van het spreekwoord houdt in dat de reputatie van een groep soms geschaad kan worden door het gedrag van een persoon in die groep, de rotte appel. De tweede betekenis komt hier wel bij de buurt, maar is nét wat anders. Deze betekenis geeft namelijk aan dat wanneer een persoon in een groep slecht gedrag vertoont, de anderen in de groep mogelijk geneigd zijn om dit gedrag over te nemen en dus ook rotte appels worden, als het ware. Welke van de twee betekenissen iemand nou echt bedoelt, is dus soms wel even gissen. Maar aangezien ze toch dicht bij elkaar liggen kan ik me niet voorstellen dat dit grote problemen oplevert, hoewel het natuurlijk wel frappant is om te zien dat beide betekenissen nog even gangbaar lijken!  

Dit spreekwoord komt niet uit een oude legende of een bijgeloof: hij is volledig gegrond in een natuurverschijnsel. Fruit produceert ethyleengas, een katalysator voor het rijpproces. Dit gas wordt ook geabsorbeerd door fruit dat zich in de nabije omgeving van het rijpende fruit bevindt. En je raadt het al: hoe rijper (en vervolgens rotter) het fruit, hoe meer ethyleengas het produceert. Dit heeft als gevolg dat ander fruit in de mand, schaal of la ook sneller gaat rijpen en zo rotten. Dus één rotte appel kan inderdaad grote gevolgen hebben voor de rest van het fruit in de mand. 

Dit proces werd overigens ook al opgemerkt door de oude Romeinen, en het spreekwoord bestaat dus al in het Latijn (Van Dale): pomum compunctum cito corrumpit sibi junctum. En ook in het Nederlands wordt het spreekwoord al een tijd gebruikt. Zo werd in Jacob Cats’ bundel uit 1862 al van Een rotten appel in de mande, maeckt oock het gave fruyt te schande (dbnl) gesproken. En ook F. A. Stoett heeft Een rotte appel in de mand maakt de geheele vrucht tot schand in kaart gebracht in 1923 (dbnl). Tegenwoordig wordt, in mijn ervaring, het spreekwoord niet meer vaak volledig gebruikt, maar spreekt met van rotte appels of een rotte appel in de mand. De strekking en betekenis van het spreekwoord blijft hetzelfde, maar de gewoonte om dingen af te korten lijkt ook hier te overwinnen. 

Ook in andere talen komt deze oude wijsheid voor. Zo is er one bad apple can spoil the whole bunch of one bad apple can spoil the whole barrel in het Engels. Overigens wordt ook in het Engels het spreekwoord vaak ingekort, en enkel gesproken van bad apples. Ook in het Duits komt het spreekwoord voor: Ein fauler Apfel verdirbt den ganzen Korb. En ik durf te wedden dat het spreekwoord in nog meer talen voorkomt, gezien het in een natuurlijk verschijnsel gegrond is en waar dus andere culturen ook mee te maken zullen hebben. 

Ik hoop dat men twee dingen meeneemt uit dit stuk: wat de betekenis en herkomst is van het spreekwoord, én dat je een rotte appel maar beter uit de nabije omgeving van andere appels kan halen als je nog even van je fruit wil kunnen genieten. 😉 Oh, én misschien dat het Nederlands ook weer ongelooflijk veel spreekwoorden over appels kent. Mijn complimenten aan degene die alle spreekwoorden en uitdrukkingen uit de eerste alinea kan noemen! Of misschien ben jij ook zo geïnteresseerd in spreekwoorden, dat het voor jou appeltje eitje is… wie weet!

Yfke de Jong is studente Taalwetenschap aan de Radboud Universiteit.