Het ‘Mimosa’-experiment

‘Ik ga niet mijn excuses aanbieden voor een kunstwerk dat ik heb gemaakt.’ Het had een uitspraak kunnen zijn van Rushdie toen de fatwa over hem werd uitgesproken. Maar dat is niet het geval. Het werd gezegd door Mette Maria van Dijk, tijdens een radio-interview over haar recent verschenen debuutroman Mimosa. Een week later kopt onder andere het NRC met ‘Auteur Mette Maria van Dijk bedreigd om controversiële debuutroman.’

De roman over een studente die zichzelf wil ontdekken, en haar familiebanden bekorten wil door in de Bijlmer te gaan wonen en het bed te delen met zwarte mannen heeft op sociale media nogal wat losgemaakt. Zowel schrijfster als uitgeverij Prometheus krijgt er flink van langs. De roman wordt stereotiep, pervers en beledigend genoemd. Wat is er met dit boek aan de hand?

De roman

Met de schrijfstijl van Van Dijk is niet per se iets mis. Ze schrijft eenvoudig en zonder opsmuk in korte, heldere zinnen. De taal die ze gebruikt is geen kunstvorm, eerder een communicatiemiddel. Met deze stijl zorgt ze er in ieder geval voor dat alle aandacht naar het verhaal kan gaan. Helaas stelt het verhaal teleur. Veel meer toevoeging dan de samenvattende zin hierboven heeft het plot van het verhaal niet nodig. Behalve dan dat Van Dijk hier lijkt te proberen het veelbesproken Alleen maar nette mensen (2008) van Robert Vuijsje nog eens dunnetjes over te doen, ditmaal met een vrouwelijke hoofdpersoon. Dat perspectief kan interessant zijn, maar is helaas zeer matig uitgewerkt. Van Dijk verklaart dat de roman gaat over het volwassen worden van een jong persoon die in aanraking komt met de volwassen wereld. Dat volwassen worden zien we vooral terug in de pogingen van de hoofdpersoon Maria om afstand te doen van de getroubleerde familieverhoudingen. Nergens gaat het boek in dit opzicht de diepte in, waardoor de familie slechts een verklaringsdecor lijkt te zijn voor het handelen van de hoofdpersoon. Maria is zo plat als een dubbeltje, en met haar alle andere personages. Al in de eerste alinea van het boek wordt duidelijk dat Maria uit is op seks en alles in het teken wil stellen om dat doel te bereiken. Gedurende haar ‘queeste’ lezen we steeds hoe ze als een magneet mannen(blikken) aantrekt. Die mannen zijn inwisselbaar; ze delen een persoonlijkheid die beantwoordt aan het stereotype beeld van de hyperseksuele zwarte man. In de roman wordt de gehele Bijlmer bewoond met dit soort mannen die schertsend ‘gangstertjes’ (102) worden genoemd. Buiten hun seksuele drang en rondwandelen in het criminele circuit komen we niets over deze mannen te weten. En het is de beschrijving van deze mannen en de Bijlmer die de tongen op het internet hebben losgemaakt. Vooral de derde zin in het boek ‘Ik wil in de Bijlmer wonen, zodat ik al mijn zwarte buurmannen kan neuken.’ (7) vormt de basis voor veel kritiek. Radiozender FunX nodigde Mette van Dijk uit om de roman vanuit haar perspectief toe te lichten. In het interview benadrukte ze vooral dat ze niet pretendeert een ‘neutraal perspectief op de werkelijkheid’ te schetsen met haar roman en dat, ondanks de autobiografische elementen, hoofdpersoon Maria niet Mette van Dijk is. Al met al bestond het interview uit gestotter en onbegrip, en dat is jammer want volgens mij is het doen oplaaien van een maatschappelijk debat precies waar Van Dijk op doelt.

Experiment buiten de tekst

Mette van Dijk is geen schrijfster die een kunstwerk wil afleveren. Ze wil enkel shockeren en provoceren om zo de grenzen van wat wel en niet mag in de literatuur te bevragen. Dat blijkt wel uit het verder inhoudsloze werk dat ze aflevert: een onorigineel idee, weinig uitgewerkte verhaallijnen en karakters en een communicatieve, weinig esthetische schrijfstijl. Als literair kunstwerk is het boek niet geslaagd, maar als spraakmakende tekst wel. Dat moesten zowel Van Dijk als Prometheus voor de uitgavedatum al geweten hebben. Van Dijk verbindt zich immers graag aan de provocatieve en controversiële kunstcritici van KIRAC (Keeping It Real Art Critics). Mimosa is een experiment dat zich afspeelt buiten de tekst. Het laat mensen nadenken over de vragen of kunst kwetsend mag zijn, of stereotypering gevaarlijk is en in hoeverre de schrijver verantwoordelijk is voor het handelen van zijn personages. Het zijn vragen waar al vele jaren over wordt gediscussieerd, en Mimosa is niet meer dan een druppeltje olie op het vuur.

Lisette Gosens studeerde Neerlandistiek en boekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.