Dit is een spreekwoord uit het Venloos, dat in de gemeente Venlo wordt gesproken. Het Venloos is een Oost-Limburgs dialect en is gelegen in de overgangszone tussen het Brabants en het Limburgs. Het wordt derhalve ook als Kleverlands/Oost-Limburgs overgangsdialect beschouwd.
De unieke positie van het Venloos wordt onder andere duidelijk doordat het deel uitmaakt van het ‘mich-kwartier’.
Dit betekent dat in het Venloos de vormen ‘ik’ en ‘ouk’ naast ‘mich’ en ‘dich’ bestaan. In het Venloos wordt ‘mich’ en ‘dich’ (voor ‘mij’ en ‘jou’) gebruikt, wat een kenmerk is van het Limburgs. Tegelijkertijd worden de Brabantse vormen ‘ik’ en ‘ouk’ gebruikt. Dit heeft ermee te maken dat Venlo dichtbij de Uerdinger linie ligt.
Een Standaardnederlandse vertaling van het spreekwoord zou kunnen zijn: “De buren luisteren mee”.
Moet het niet zijn: Dao zitte doeve op ’t daak? In 1969 haalde Gerry Jansen in de finale van de Jocus Leedjesaovend immers de derde plaats met het lied Kiék oét! van J. Verdijk. Het refrein van deze carnavalsschlager gaat als volgt:
Kiek oet! Kiek oet! Dao zitte doeve op ’t daak.
Dao zitte doeve op ’t daak.
Kiek oet! Kiek oet! Schei now ens oet met dien gekwaak.
Kiek die blaage dao ens zitte loere.
Kleine pötjes hebbe groëte oere.
Kiek oet! Kiek oet! Dao zitte doeve op ’t daak.
Ook in andere Venloose vastelaovendliedjes wordt veelal de vorm ‘dao’ aangetroffen:
– Dao drinke weej ’n elske op, dat mótte weej toch viere
– Dao heb ik ’t weer, dao heb ik ’t weer, det is toch aevel wat. Dao heb ik ’t weer, dao heb ik ’t weer, en ik had ’t pas gehad.
– Dao isse dan dao isse dan, dao is de nieje Prins? Dao isse dan dao isse dan, persies dae ich mich wins
– Dao zien gen kruujes veur gewasse en gen pille veur gedreid.
In “D’r zitte doeve op ’t daak” signaleer je in Venloos Kleverlands een spreekwoord dat m.i. een variant is van “Er is (te veel) dak op ’t huis” in Stoetts spreekwoordenboek (p. 154): “Men bezigt deze uitdrukking om te kennen te geven, dat er ongewenschte toehoorders in de nabijheid zijn en het raadzaam is om voorzichtig te zijn in het spreken”. Het Duivens, horend tot het Liemerse Kleverlands, kent de versie “D’r zun te völ luu:s opt dak”. Waarom of waardoor het in Venlo duiven en in Duiven luizen zijn die zich als luistervinken gedragen, is me een raadsel. Zit er elders nog ander gedierte op het dak in een versie van het spreekwoord?
Friederike Manthey (14 oktober 2024), D’r zitte doeve op ’t daak, Neerlandistiek.
Frederik A. Stoett (1943), Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden, Zutphen: W.J. Thieme, zie ook DBNL.
Theo en Henk Janssen (in druk), De oude taal van Duiven / De olde taal van Duu:ve.
Het ‘Dialectspreekwoordenboek van de gemeente Gennep’ uit 2005 vermeldt naast de Venlose variant ‘D’r zitte doe.ve óp ’t dak’ nog twee varianten voor ‘er zijn ongewenste toehoorders in de buurt’: ‘D’r is te veul dak óp ’t huus’ en ‘D’r is te veul stroj óp ’t dak’. Net als het Venloos is ook het Genneps een Kleverlands dialect.