Bespreking van Liefs, Sara
Het is alweer een paar weken geleden sinds ik vol van verbazing, waardering en trots de SVN-theatervoorstelling Liefs, Sara bijwoonde – en nog altijd ben ik er niet over uitgesproken en zijn de laatste gedachten er nog niet over gedacht. In de theaterzaal van de Radboud Universiteit werden we als publiek onderdeel van een theatrale en muzikale herbewerking, geschreven, geregisseerd, gecomponeerd én opgevoerd door studenten Nederlandse Taal en Cultuur in Nijmegen, van de literaire klassieker van de hand van Betje Wolff en Aagje Deken: de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart uit 1782.
Wolff en Dekens Sara Burgerhart is de eerste oorspronkelijk Nederlandstalige briefroman. Hierin ontwikkelt en groeit het hoofdpersonage, Sara Burgerhart, op tot een deugdzame, christelijke, vrouw. Hoewel het genre van de briefroman in die tijd een populaire Europese trend was, is Sara Burgerhart een ‘typisch’ Nederlands werk dat zich afspeelt in een herkenbaar Nederlandse setting en waarin de karakters worden gevormd naar eind achttiende-eeuwse modelburgers.
Het genre van de briefroman, en dan ook nog een achttiende-eeuwse, weten te vertalen naar de planken, in de eenentwintigste eeuw, leek me een enorme uitdaging. Die uitdaging hebben regisseur, schrijvers, spelers en crew van de SVN-theatercommissie omarmd en in die omarming is de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart omgedoopt tot Liefs, Sara.
Vlinder
En hoe. Met hun voorstelling wisten de studenten zowel verhaal(technische) continuïteiten te belichten, gebruiken en transformeren naar hun hedendaagse verhaal, als goed gevonden toevoegingen aan het originele verhaal in het theaterstuk vorm te geven.
In de door Jade van Wijk geregisseerde stuk volgen we Sara, die voor haar studie stageloopt bij de uitgeverij Van Cleef. Ze woont met twee andere meiden, Charlotte en Carlijn, in bij de bonte hospita Agatha en de twee katten Betje en Aagje. Sara’s beste vriendin, Anna, is momenteel voor een stage in Parijs – maar de twee proberen alsnog dagelijks contact te onderhouden. Bij de uitgeverij heeft Sara in eerste instantie maar weinig te doen: haar stagebegeleider Roy verleent haar weinig vertrouwen en laat haar vooral de planten watergeven en documenten alfabetisch sorteren.
Verlangend naar iets om in te groeien stelt ze voor een boekpresentatie voor het debuut van de schrijver Jan Oosten te organiseren. Tijdens al deze stageperikelen probeert Sara ook nog eens haar weg te vinden in het liefdesleven: via de datingapp Vlinder matcht ze met Willem, waarna vele dates volgen. Alle ontwikkelingen in Sara’s leven gaan niet zonder slag en stoot. Het verhaal wordt op veel plekken begeleid door een naamloos, niet-sprekend personage (aangeduid als ‘NP’).
Liefdesleven
De voorstelling opent met een ouverture die gecomponeerd is door Merith van Eijden. Hiermee lijkt de toon van de voorstelling gezet te zijn: vlug afwisselende muziekstukken en een Britney Spears-bewerking doen enerzijds onwijs (post-)modern aan, maar hun uitvoering in klassieke en zelfs historische instrumenten anderzijds knipoogt naar de geschiedenis.
Die dynamiek tussen het historische verhaal en de hedendaagse bewerking daarvan wordt in het verhaal en spel dat zal volgen alleen maar scherper en dieper uitgewerkt.
Zo is de centraal gestelde ontwikkeling in Wolff en Dekens briefroman die van Sara Burgerhart, een jongvolwassen vrouw, wiebelend tussen jong en volwassen. De ontwikkeling van het romanpersonage Sara is vooral gethematiseerd in haar liefdesleven, in haar zoektocht naar een geschikte liefdespartner en, vooral, huwelijkspartner.
Bewegingsruimte
Eenzelfde Sara ontmoeten we op het toneel – alleen probeert zij zich een weg te banen door het (online) datingleven van de gemiddelde eenentwintigste-eeuwse twintiger. Zo ontmoet deze Sara geen Willem Willes, Jacob Brunier of Hendrik Edeling, maar (al swipend door de datingapp Vlinder) de gymbro Mike, de spiriwiri Billie, de macho Joeri (inclusief een vis aan een haak; inmiddels een datingapp-troop) en zo ging het nog wel even door.
Menigeen die ook maar een kwartiertje op een datingapp heeft geswiped zal veel van deze types herkennen, waardoor het stuk al in de eerste scènes humoristisch een landschap schetst van stereotype online-persoonlijkheden – en daarmee ook al meteen de verhaalstructuur van het achttiende-eeuwse werk vertaalt naar het hier en nu.
Wie Sara Burgerhart met aandacht leest, leest veel meer dan het verhaal van een jonge vrouw die opzoek is naar een huwelijkspartner. Het werk vertelt vooral het verhaal van een lerende, opgroeiende, langzaam zelfstandig wordende Sara binnen de bewegingsruimte die jonge vrouwen hadden in de achttiende eeuw.
Boosheid
Die belangrijke nuancering van de kern van het verhaal (het is nogal een groot verhaal om een kern uit te pakken, met de 175 brieven verteld door 24 personages) hebben de studenten Nederlands in Nijmegen weten te grijpen in hun voorstelling. Zo is het liefdesleven van Sara en zijn haar dates met de uiteindelijke Vlinder-match Willem wel degelijk van belang in het verhaal, maar ze leert, groeit en weet steeds meer op haarzelf te vertrouwen door alles daaromheen.
We zien Sara groeien in de gesprekken met haar vriendinnen en huisgenoten, in de contacten met haar collega’s , maar ook in de overwegingen over haar toekomstperspectief (“Ik ben zo bang om op een burgerlijk bestaan af te stevenen” ) en hoe ze omgaat met haar stage.
Dat verloopt niet altijd zonder slag of stoot – wat is een ontwikkeling zonder iets om je uit te moeten wikkelen? Zo is Sara’s stagebegeleider bij uitgeverij Van Cleef, een verwijzing naar de oorspronkelijke achttiende-eeuwse uitgever van Sara Burgerhart, Isaac van Cleef, Roy, een apathische geldzuchtige kloo—. Nadat Sara zelf initiatief neemt om meer binnen haar functie te ondernemen, en daarmee fouten maakt, schiet hij uit zijn slof. Zijn boosheid en daarmee de overheersing van zijn macht heeft veel effect op Sara.
Roy lijkt een vertaling te zijn van het romanpersonage R.. Maar in plaats van dat hij Sara fysiek belaagt, heeft hij Sara vooral in een psychologische greep.
Patriarchale structuren
De stageopdracht in kwestie is de organisatie van de boekpresentatie van de schrijver Jan Oosten – berucht lastig in de omgang – te organiseren. In het kantoor van de uitgeverij wordt erom gelachen dat hij aanhanger is van de “neo-sentimentalistische” stroming: Oosten heeft namelijk het werk “Gevoel en gevoeligheid” geschreven, een pleidooi voor “mannen die hun gevoelens uiten”.
Jan Oosten is een interessant (en hilarisch vertolkt) personage in de voorstelling en een originele toevoeging aan de verhaallaag. Hij lijkt een verwijzing te zijn naar de Engelse auteur en tijdgenoot van Wolff en Deken, Jane Austen. Zij schreef, net als het schrijversduo, ook briefromans, die net als Sara Burgerhart van betekenis waren voor vrouwenemancipatie. In Austens Pride and Prejudice worden ook de ontwikkeling van jonge vrouwen tot volwassenheid en het huwelijk en hun agency daarin beschreven.
Het personage Jan Oosten illustreert daarmee de achttiende-eeuwse literaire context, van schrijvers binnen de ogenschijnlijke oppositie van het verlichte versus het romantische, maar werpt ook licht op de hedendaagse discussie over het idee van mannelijkheid binnen patriarchale structuren.
Trots
Een verhaal is nooit alleen een weergave van wat het verhaalt, maar ook altijd een reflectie op wat; wie; hoe het vertelt. Medium en verhaal staan nooit los van elkaar. Dat geldt ook voor Sara Burgerhart én voor Liefs, Sara. Zoals de romanvertelling bewust omgaat met de krachten en zwaktes van brieven, een belangrijk communicatiemiddel in die tijd, is de theatervoorstelling ook erg bewust van de vele krachten en zwaktes van het rijke scala aan communicatiemiddelen vandaag de dag. Het stuk barst van gesprekken, appjes, DM’s, telefoontjes, e-mails, selfies, muziek en al die manieren van communicatie worden als het ware in baan gebracht door de eerdergenoemde Notificatiepersoon.
De ‘NP’ lijkt zo vooral de rol en functie van een romanverteller in te nemen: altijd aanwezig, altijd oordelend en sprekend; maar vooral impliciet. Op die manier betreedt het stuk op sommige momenten een meta-dimensie. Het is niet enkel een herbewerking van een eeuwenoud verhaal, maar ook een indirect commentaar op alle vormen die verhalen toen en sindsdien hebben gekend.
Op twee avonden afgelopen juni schreef, regisseerde en speelde een groep stuk voor stuk getalenteerde en gemotiveerde studenten een goed doordacht verhaal in een theatervoorstelling op de planken. In hun grandioze stuk Liefs, Sara hebben ze zowel het eeuwige als het tijdelijke van Wolff en Dekens Sara Burgerhart weten te vangen en hebben ze daar in hun vertaling op een scherpe, humoristische en diepgaande manier hedendaagse betekenislagen aan toe weten te voegen. Het is een voorstelling geworden waar ik altijd vol verbazing, waardering en trots aan terug zal denken.
‘Liefs, Sara’ is geschreven door Lena Claessen, Renske Immink en Evi Pigge. Het stuk is gespeeld door Sophie van den Brink, Bart van Nieuwland, Iris Rijcken, Mirthe Brunenberg, Doris Schut, Deirdre van Zundert, Leoni Spee, Jip Pepers, Simon van Nunen, Casper Broeders, Jutta Hoek, Jetske Frijlink en Merith van Eijden. Het spel is geregisseerd door Jade van Wijk. Merith van Eijden componeerde de muziek, die Vera van Kaam programmeerde tijdens te voorstellingen. De voorstelling werd verlicht door Anna Savic. In de voorbereiding en achter de schermen hebben Stella Aelmans, Caya van der Mullen en Tobias van de Sanden als crew de voorstelling bewerkstelligd.
Laat een reactie achter