Door Michiel de Vaan ontegenzeggelijk bn., bw. ‘wat niet valt te ontkennen, onweerlegbaar’Nnl. ontegenzeggelyk, in 1746 als bn. (“Dat deeze Kunst nogtans een zeer nuttige zaak is (…) is een ontegenzeggelyke zaak”; in De volmaakte Hollandsche keuken-meid), in 1769 als bw. (“Dit word … door den roemwaarden Musschenbroek ontegenzeggelyk bevestigd”; Berkhey). De variant … [Lees meer...] overEtymologie: ontegenzeggelijk

Door Michiel de Vaan keffen ww. ‘blaffen’Vnnl. keffen ‘blaffen als een hond, vooral kort en hoog; tekeergaan’ (ca. 1550), keffer ‘blaffer’ (1573), keffinghe ‘geblaf’. Daarnaast kaffen ‘babbelen, kletsen’ (voor 1580). In moderne dialecten: Drents keffen, kiffen ‘keffen; kijven’, Limburgs keffe ‘keffen’, kaffe ‘blaffen; zwaar hoesten’. In Nederrijnse en Ripuarische dialecten … [Lees meer...] overEtymologie: keffen

Door Michiel de Vaan joop zn. ‘vrucht van de meidoorn’ Oorspronkelijk de benaming van een doornstruik (meidoorn, roos), die in het Nederlands meestal op de vruchten daarvan is overgegaan. Vnnl. iopen vat ‘vat voor jopenbier’ (1561, Spel van Sinne, Brabant), jopen, joopen ‘rode vruchten van de meidoorn’ (1567, Dodoens, Cruijdboeck [geciteerd naar uitgave 1618]), jopkens, … [Lees meer...] overAddenda EWN: joop

Door Michiel de Vaanzuchten ww. ‘hoorbaar uitademen’Mnl. sugten (1240), suchten (1265–70), zwak ww., sugtinge ‘zucht’ (1240), versuchten ‘zuchtend weeklagen; een zucht slaken; begeren’ (1265–70), Nnl. suchten ‘zuchten’ (1515), ook ‘treuren, tobben, lijden’. De Oostnederlandse dialecten wijzen op een umlautsvorm, zoals we ook in het Duits vinden. Het woord vertoont de … [Lees meer...] overEtymologie: zuchten, zucht

zoen zn. ‘kus’ Mnl.  sune, soene v. ‘verzoening, zoenovereenkomst, zoenoffer’ (1240). In het oostelijk Nederlands, inclusief Limburg, en sporadisch ook elders, begint het woord tot ca. 1550 met sw-, bijv. swone, swoene (Brabantse Yeesten, 1460–80), swoenen (Coevorden, 1402), moetswoene ‘vrijwillige verzoening’(Zutphen, 1357). Nnl. soene v.(1500), zoen m. (1519) … [Lees meer...] overEtymologie: zoen

Door Michiel de Vaanzemel zn. ‘vlies van graankorrels’Mnl. semele v. ‘vlies van graan, gruis’ (1240), ‘uit fijn meel gebakken broodje’ (1220–1240), semelen mv. ‘huidschilfers’ (1351), Vnnl. semel ‘meel van of met zemelen’ (1522), meestal mv. semelen ‘graanhulzen, gruis’ (1501). In het Ripuarisch dialect van het gebied Aken–Heinsberg betekent zieëmel ‘witbrood van meel waar nog … [Lees meer...] overEtymologie: zemel

Door Michiel de Vaanwispelturig bn. ‘grillig’Vnnl. Onstantaftich wispeltuerich weyfelaer ‘onstandvastige, wispelturige weifelaar’ (Dictionarium Germanicolatinum, 1556, Antwerpen), een wispeltuerich liedeken ‘een ondeugend liedje’ (Spul van Sinnen van den Siecke Stadt, 1534–1564, Amsterdam), ook ‘veranderlijk; lichtzinnig’. In de 17e eeuw komt ook wispeltuur bn. voor, maar bijna … [Lees meer...] overEtymologie: wispelturig

Door Michiel de Vaanwiedes bn. ‘vanzelfsprekend’Nnl. wiedensche knul ‘domme vent’ (1844, Bargoens uit Holland), wiedes ‘dom, onnoozel’ (ca. 1860), ook wiedstok = witstok ‘dom, onnozel’. Noordhollands wiedes ‘slim; nijdig’ (1897), wiedus ‘onnozel’ (1920). Daarnaast wiedus (1900), wiedes (1906) ‘voor de hand liggend, begrijpelijk’, bijv. in nogal wiedes ‘dat snapt toch iedereen’. … [Lees meer...] overEtymologie: wiedes

Door Michiel de Vaan walken ww. ‘kneden, vollen’Middelnederlands walken (1351), Nnl. walken ‘kneden, met de voeten treden, vollen’. De verleden tijd wordt zelden in oudere teksten aangetroffen, het deelwoord is meestal zwak maar sporadisch ook sterk (1351, Yperman).Verwant met: Middelnederduits walken ‘rollend kneden, stampend reinigen’, Oudhoogduits giwalchen, firwalchen ptc. … [Lees meer...] overEtymologie: walken

Door Michiel de Vaantijding zn. ‘bericht’Middelnederlands tīdinghe v. ‘tijding, bericht’ (1360), tidinge, tijdinc (1390–1434), Vnnl. tydinge, tidinghe (1517) ‘bericht, gerucht, kennis’. Tussen 1584 en 1691 komen in de schrijftaal ook vormen met wegval van intervocalische d voor: tyng (1584), tijng (1600), tingh (1628, rijmend op dingh ‘ding’), tieng (1661, Noord-Holland). De … [Lees meer...] overEtymologie: tijding

Door Michiel de Vaanstriem zn. ‘streep op de huid’Mnl. strimen / stremen mv. ‘strepen’ (1275, Natuurkunde van het geheelal; verschillende spellingen in 15e-eeuwse hss.), strijme ‘wond door het slaan met roeden’ (1477), Vnnl. striem(e) ‘striem; streep; bladnerf’ (1562, Deux-Aesbijbel), strijmen mv. (1630), strimen (1637), sonde-strymen ‘zondestriemen’ (1662). Deze vormen wijzen … [Lees meer...] overEtymologie: striem, streem, stremel

Door Michiel de Vaanstip zn. ‘punt’Mnl. mit enen stype … mit twee stypen ‘met een stip … met twee stippen’ m./o. (1408–1414, Rotterdam, een manier om de broodprijs aan te geven), styppen mv. ‘stippen’ (1477). Mogelijk eerder al in de naam Johannes Stip (Wommersom, 1340; Debrabandere 2003: 1171). Vnnl. stip, stup (1599) v./o. ‘stip, klein deeltje’. De samenstelling tijdstip (mv. … [Lees meer...] overEtymologie: stip, stippen, stipt, stippel, stippelen

Door Michiel de Vaansteevast bn., bw. ‘bestendig’Laatmiddelnederlands stedevast (1395) ‘vaststaand, bestendig’, in Holland ook stadevast (ca. 1400), Nnl. stedevast (1567) ‘voortdurend’, stedevaste (1592), met klankwettige d-wegval steevast (1509), stevaste (1581). Samenstelling uit stede, de gebruikelijke variant van stad ‘plaats’ in het Middelnederlands, en het bw. vast, Mnl. … [Lees meer...] overEtymologie: steevast

Door Michiel de Vaanplengen ww. ‘uitgieten’Zuidoostmiddelnl. plengen ‘mengen’ (1477), Vroegnieuwnl. plengen ‘knoeien, storten, uitgieten; zuipen, plassen’ (1577), ook verplengen (1619). De betekenis ‘voor de goden als een offer uitgieten’ is vanaf de achttiende eeuw bekend. Een dialectische variant is plingen (ca. 1599). Daarnaast sporadisch planghen (1645).Slechts weinig … [Lees meer...] overEtymologie: plengen

Door Michiel de Vaanoefenen ww. ‘door herhaling leren’Middelnederlands ufenen (1265–70) ‘(beroep, godsdienst) uitoefenen; (land) bewerken; zich inspannen’, Vroegnieuwned. oeffenen ‘zich voortdurend bezighouden met, uitoefenen’, vanaf eind 18e eeuw ook met de huidige betekenis ‘door herhaling een vaardigheid (doen) leren’. Oefenen gaat op Oudnederlands *ōvnan terug: bij het … [Lees meer...] overAddenda EWN: oefenen