Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

semantiek

Een goede kilometer

door 1 Reactie

Door Marc van Oostendorp In het internationale netwerk van taalkundigen dat ik op Facebook om me heen heb, ontstond beroering toen een Weense collega met het bijgaande plaatje aan kwam zetten. Hoe zit de hier gebruikte constructie gut 1/2 Liter eigenlijk in elkaar? Om precies te zijn: wat doet gut daar? Een deel van de discussie ging erover dat je een soortgelijke … [Lees meer...] overEen goede kilometer

Opzoek de mist ingaan

door Reageer

Door Robert Chamalaun Soms kom je in schrijfproducten van leerlingen constructies tegen die op het eerste gezicht niet zo verwonderen, behalve dan dat ze ieder jaar weer terugkeren. Bij nadere beschouwing blijken ze echter onverwacht heel interessant. Zo moesten mijn leerlingen vorige week een sollicitatiebrief schrijven en menig leerling bleek opzoek naar een interessante … [Lees meer...] overOpzoek de mist ingaan

Het gebouw is morgen

door 1 Reactie

Door Marc van Oostendorp Een van de vele, vele dingen die je met taal kunt doen: uitdrukken hoe de werkelijkheid in diepste wezen in elkaar zit. Neem de volgende zin: Socrates is wijs. Die zin zegt iets over Socrates (een mens), namelijk dat hij wijs is. Hij zegt daarmee ook iets algemeners dat mensen eigenschappen kunnen hebben, zoals wijsheid. Dat klinkt heel … [Lees meer...] overHet gebouw is morgen

De allochtoon en de macht van taal

door 8 Reacties

Door Marc van Oostendorp Als de nu opgeflakkerde discussie over allochtoon en autochtoon ons iets leert, dan is het wat de macht is van taal. Vrijwel iedereen die er iets over zei, en in ieder geval iedereen die er met enig verstand van zaken over sprak – Sterre Leufkens bijvoorbeeld, of MaartenJan Hoekstra –al snel begon over de eeuwige cyclus van het eufemisme. Een term … [Lees meer...] overDe allochtoon en de macht van taal

Achtergrondinformatie als dimensie van taal

door 3 Reacties

Door Marc van Oostendorp Het belangrijkste dat de taalkunde de afgelopen decennia heeft geleerd is, denk ik, hoeveel dimensies er zitten aan zelfs het simpelste zinnetje. Er is natuurlijk in ieder geval een dimensie van klank (of van beeld, in gebarentaal), een dimensie van grammaticale structuur en een dimensie van betekenis, maar steeds duidelijker wordt dat ieder … [Lees meer...] overAchtergrondinformatie als dimensie van taal

Ik kom onder middernacht naar huis

door 12 Reacties

Door Marc van Oostendorp Tijd en ruimte: in taal lopen ze in elkaar over, maar hoe precies? Je gebruikt soms dezelfde voorzetsels: De kat ligt voor het huis. Ik kom voor middernacht naar huis. Om precies te zijn, zegt de Utrechtse semanticus Rick Nouwen in een nieuw artikel, gebruiken we in dit geval een horizontale dimensie van de ruimte (voor-achter) om de … [Lees meer...] overIk kom onder middernacht naar huis

De troonrede en de glazen bol

door 1 Reactie

Door Robert Chamalaun Wie op 20 september heeft geluisterd naar de troonrede die koning Willem-Alexander uitsprak, kon niet om de positieve toon heen. Los van de inhoudelijke vraag of die positiviteit terecht is, komt in de formulering en woordkeus overduidelijk het optimisme van het kabinet naar voren. In deze troonrede, die ruim tweeduizend woorden telt, zijn nogal wat … [Lees meer...] overDe troonrede en de glazen bol

Mansplaining

door 2 Reacties

Door Marc van Oostendorp Wie wil begrijpen hoe woordbetekenis werkt, doet er goed aan de komende tijd het woord mansplaining in de gaten te houden. Het woord komt ineens opduiken – volgens Wikipedia sinds 2010 ongeveer –, ook in allerlei Nederlandse teksten. De term verwijst oorspronkelijk naar een bepaalde manier van dingen uitleggen aan iemand terwijl de uitleggee het … [Lees meer...] overMansplaining

Het omgekeerde van sarcasme bestaat niet

door 9 Reacties

Door Marc van Oostendorp We hebben hier de afgelopen weken aan ons weblog getimmerd, en we zijn nog niet helemaal klaar, maar het moment is weldra aangebroken dat we jullie gaan vragen wat je ervan vindt. Dan zou je bijvoorbeeld kunnen zeggen: Ik vind het leuk. (1) Maar dat zouden we al snel negatief kunnen interpreteren: misschien bedoel je met zin 1 wel dat je het … [Lees meer...] overHet omgekeerde van sarcasme bestaat niet

Een compleet en perfect rode bal

door Reageer

  Welk van de onderstaande twee staafjes is de lange? Nee, het heeft geen zin om te kijken of het antwoord op mijn vraag onderaan deze pagina op zijn kop staat afgebeeld. Iedereen heeft het goed: het is de bovenste! Volgende vraag. Welk van de onderste twee bekertjes is de volle: Ja, dat is een lastigere Sommige van jullie zullen de linker aanwijzen, maar andere mensen … [Lees meer...] overEen compleet en perfect rode bal

Wie heeft er meer tandpasta?

door 8 Reacties

Taal en getal (1) Om een taal goed te spreken, moet je een beetje kunnen tellen. Vaak lijkt dat tellen nogal simpel: voor het Nederlands volstaat het op het eerste gezicht vaak om het verschil te begrijpen tussen één en meer dan één, tussen enkel- en meervoud. Wie wil beweren dat hij Nederlands spreekt, zal het verschil moeten begrijpen tussen 'een hond wandelt' en 'honden … [Lees meer...] overWie heeft er meer tandpasta?

Grenzen binnen de taalkunde

door 2 Reacties

Door Lucas SeurenAls promovendus heb je het toch maar mooi voor elkaar. Je kunt vier (soms drie) jaar los gaan op een onderwerp dat je na aan het hart ligt, je bepaalt je eigen uren, en regelmatig mag je jouw onderzoek in leuke buitenlandse steden presenteren. Bovendien staat alles in het teken van leren, en wat is er nou leuker dan dat? Met het oog op dat laatste organiseert … [Lees meer...] overGrenzen binnen de taalkunde

Lachen als taal

door Reageer

Door Marc van Oostendorp"Nu is het toch al bijna 2016," constateerde NRC Handelsblad twee dagen geleden, "en het is nog steeds niet bekend wat iets nou precies grappig maakt." De krant schreef over de moeilijkheden die psychologen hebben bij het onderzoek naar humor. "Zo is er geen algemeen geaccepteerde definitie van het begrip humor."Maar de redding is nabij en komt … [Lees meer...] overLachen als taal

Taal is taal

door

Door Jan Renkema Deze voorlopig laatste bijdrage in de serie Taal is taal is bedoeld om u te stimuleren voorbeelden te verzamelen. Het gaat om uitdrukkingen die te herleiden zijn tot de formule X = X. Deze zijn als volgt onderverdeeld: ‘X = X’ in vijf categorieën 1 X = X                                   Afspraak is afspraak. 2 (X)-(X)                                … [Lees meer...] overTaal is taal

De biefstukken zijn voor de helft voor driekwart gaar

door 5 Reacties

Door Marc van OostendorpStel dat iemand je vertelt dat 'de biefstukken voor de helft gaar' zijn, dan weet je nog steeds niet veel. Althans, de zin kan minstens twee dingen betekenen: we hebben laten we zeggen 10 biefstukken, en daarvan is de helft gaar. Of alle tien biefstukken hebben de helft van de tijd in de pan gezeten die nodig zou zijn om echt gaar te zijn.Toegegeven, het … [Lees meer...] overDe biefstukken zijn voor de helft voor driekwart gaar

Wat betekent vriendschap?

door Reageer

Door Lucas SeurenOnlangs had ik een discussie met mijn kamergenoot over wat vriendschap betekent. Waar we namelijk vaak aannemen dat elk woord voor iedereen ongeveer dezelfde betekenis heeft, lijkt vriendschap zich daar volledig aan te onttrekken. Wanneer vertel je dat de sociale relatie die bestaat tussen jou en een ander er een is van vriendschap? Met andere woorden, wanneer … [Lees meer...] overWat betekent vriendschap?

Uitrekenen wat ‘elke student lacht’ betekent

door 1 Reactie

Door Marc van Oostendorp Ik weet wel dat sommige lezers er anders over denken, maar wat mij betreft kan geen poezenplaatje op internet op tegen tekeningen als de volgende: Hier wordt voorgerekend hoe je de betekenis van de zin 'Laura ziet Karel niet' kunt bepalen uit de samenstellende delen. Boven ieder woord staat de logische formule voor dat woord (eigennamen zijn … [Lees meer...] overUitrekenen wat ‘elke student lacht’ betekent

Hoe gevaarlijk zijn ‘persoonlijke bezittingen’?

door 1 Reactie

Door Marc van OostendorpDe politie van Rotterdam twitterde het vorige week al, maar gisterenavond kwam NRC Handelsblad met de definitieve bevestiging: de jongen die zich opsloot in de wc van de Thalys naar Parijs was niet verdacht. In zijn rugzak had hij alleen 'persoonlijke bezittingen' bij zich.Dat doet de vraag rijzen: waarom is die mededeling ontlastend? Wat zijn … [Lees meer...] overHoe gevaarlijk zijn ‘persoonlijke bezittingen’?

Met zijn vijfjes

door 8 Reacties

Zoals je mensen hebt die op een doorregende grijze dag tegen het grijze beton van de grijze gebouwen gegarandeerd een zeldzaam grijs vogeltje zien, zo zijn er mensen die aan de Nederlandse taal steeds weer nieuwe dingen weten te ontlokken. Mijn college Gertjan Postma is zo iemand – hij weet je gegarandeerd te wijzen op dingen die je als moedertaalspreker al je hele leven … [Lees meer...] overMet zijn vijfjes

Zó niet cool

door 8 Reacties

door Maartje LindhoutAf en toe hoor ik het iemand zeggen, soms ben ik dat zelf: Dat is echt zó niet aardig, zó niet cool, zó niet leuk. Altijd met nadruk op ‘zo’. Volgens mij is dit een redelijk nieuw verschijnsel. Als je dit zegt, wil je benadrukken dat iets in sterke mate alles behalve aardig, cool of leuk is. Toch? Hoe zit het met dit verschijnsel? Hoe ver kun je gaan en is … [Lees meer...] overZó niet cool

Sinds iemand 18 is

door 5 Reacties

Door Marc van OostendorpLaat mensen een invuloefening doen en de vreemdste resultaten komen naar boven. De lerares Odile Verberkmoes liet haar cursisten, die het Nederlands als vreemde taal leerden, een woord invullen op de volgende puntjes:... iemand in Nederland 18 is, heeft hij stemrecht.Sommige mensen kozen voor als en anderen voor zodra: dat is allebei goed. Maar er … [Lees meer...] overSinds iemand 18 is

Je verbindt ons

door Reageer

Door Marc van OostendorpWie herinnert zich Jan Peter Balkenende nog? Ooit was hij premier van Nederland en daarom was het nodig dat we af en toe luisterden naar wat hij te berde bracht. Dat was bijvoorbeeld op zeker moment (in 2008, in een interview):Zonder geloof kun je niet functioneren.Over dat je werd vervolgens in de Tweede Kamer vergaderd. Wie was dat je? De … [Lees meer...] overJe verbindt ons