• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Eén zwaluw maakt nog geen… lente!

21 maart 2022 door Yfke de Jong Reageer

Spreekwoord van de week • “Eén zwaluw maakt nog geen… lente!”

Je moet niet te optimistisch worden ten gevolge van een enkel gunstig feit

Illustratie: Yfke de Jong

De (astronomische) lente is begonnen! Tijd voor een stralend zonnetje, fluitende vogeltjes en natuurlijk ook tijd voor een toepasselijk lentegerelateerd spreekwoord.
Maar is dit dan wel het juiste spreekwoord om hiervoor te gebruiken? Is het niet Eén zwaluw maakt nog geen zomer? Ja, daar heb je gelijk in. De variant met zomer is gebruikelijker in Nederland en zal je dus mogelijk bekender in de oren klinken. 

Het spreekwoord is al oud en ook typisch Europees. Het verwijst namelijk naar het natuurverschijnsel dat zwaluwen in warmere gebieden overwinteren en, als een van de eerste trekvogels, in het voorjaar weer terugkeren naar Europa.  Iets wat al sinds de oudheid als een teken van het begin van de zomer gezien wordt.

De wijze les uit het spreekwoord is afgeleid uit een van de vele fabels van de Griekse dichter Aesopus. Het verhaal gaat over een man die alles behalve de jas op zijn rug is verloren aan zijn gokgedrag. Maar dan ziet hij één zwaluw vliegen en trekt de conclusie dat het seizoen is omgeslagen en er enkel mooi weer aan zal komen. Daarom verkoopt hij zijn jas, zodat hij het geld kan gebruiken om een laatste gok te plaatsen om weer al zijn geld terug te krijgen. Maar hij wint niets, en het weer slaat om. De zwaluw vriest dood en de man wacht eenzelfde lot nu hij zijn jas niet langer heeft. De ene zwaluw maakte dus inderdaad geen zomer. 

Maar maken zwaluwen dan wel lente? Want waarom is er een variant van het spreekwoord met een ander seizoen? Volgens het Van Dale Spreekwoordenboek is Eén zwaluw maakt nog geen lente geen ornithologisch (vogelkundig) verantwoorde variant van het spreekwoord: de zwaluwen komen namelijk pas later in de lente terug in Europa. Er wordt dan ook genoemd dat het spreekwoord met zomer een letterlijke vertaling is van het Latijnse una hirundo non facit ver. 

Alleen… het Latijnse ver betekent lente, niet zomer. Zo letterlijk is die vertaling dan toch niet?
Mogelijk heeft dit te maken met het feit dat de uitspraak zo oud is dat hij vaak gebruikt (en vertaald) is. Waardoor de twee seizoenen, die toch ook wel echt dicht bij elkaar liggen, door elkaar heen gebruikt werden. Zo sprak Aristoteles (384 v.Chr. – 322 v.Chr.) in zijn Ethica Nicomachea: “Bovendien duurt het een heel leven lang om gelukkig te zijn; want één zwaluw maakt geen lente, noch één mooie dag; en evenzo maakt een dag of een korte periode van geluk een man niet buitengewoon gezegend en gelukkig.” En ook Erasmus (~1466 – 1536) sprak in zijn Adagia van zwaluwen die lente brengen: “Una hirundo non facit ver; Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ, Een enkele zwaluw maakt nog geen lente, wat betekent dat één dag niet genoeg is om deugd of onderwijs te verwerven.”
Bij de vertaling van deze impactvolle stukken is de zomer er toch ingeslopen. Een hele duidelijke reden is hier niet voor, maar het zou mogelijk te verklaren zijn op basis van de prettige overeenkomst in beginletter tussen zwaluw en zomer of de mogelijk poëtische voorkeur om het seizoen zomer te hanteren in sterk contrast met de winter.

Beide seizoenen verschijnen overigens ook in het spreekwoord in andere talen. Het Engelse One swallow does not a summer make is de dominante vorm, maar een variant met spring bestaat ook wel degelijk. Ook in het Spaans en Duits heeft de zomer de overhand: Una golondrina no hace verano en Eine Schwalbe macht noch keinen Sommer. Maar in het Frans en Italiaans is het dan juist weer de lente die de vogels al dan niet met zich meebrengen: Une hirondelle ne fait pas le printemps en Una rondine non fa primavera.
Als kers op de taart is er dan ook nog het feit dat er in Vlaanderen gebruik wordt gemaakt van de uitspraak Eén zwaluw maakt de lente niet. Dus binnen het Nederlandse taalgebied zijn er op basis van geografische locatie andere dominante vormen. 

En als je nog niet genoeg in de war bent met de variatie in seizoenen heb ik goed nieuws, er wordt daarnaast namelijk ook gevarieerd met gevogelte! Zo is er Eén bonte kraai maakt nog geen winter, dat eventueel gebruikt wordt als tegenstellende aanvulling op het originele spreekwoord, Eén ooievaar maakt nog geen zomer, en Eén spreeuw maakt nog geen lente.
Gelukkig verandert deze variatie in gevogelte niet veel aan de betekenis van het spreekwoord: welke vogel- of seizoensvariant je ook gebruikt, de algemene les blijft hetzelfde.
Maar je zou ze toch bijna zien gaan vliegen van al die mogelijkheden…

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Jong, Zin van de week Tags: spreekwoord, spreekwoorden

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Dialect van de week

Nar den buuet goan

“Nar den buuet goan” (naar de boot gaan) betekent in het Wichels “bevallen”. In Wichelen, het dorp waar de inzender van deze zin opgroeide, werd aan kinderen verteld dat baby’s werden afgehaald (ook “kuuepen” (kopen) genoemd) bij een van de vrachtschepen op de Schelde. Het Wichels is een overgangsdialect met opvallend veel dubbelvormen en diftongen. […]

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
Dao heb ich mien naas te hoêg vur sjtaôn
Er hangt een schoer in de lucht
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
#letterkunde
Bewonderenswaardig bewonderen
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Podcast: Leve(n) lezen met Jeroen Dera
Podcast: Leve(n) lezen met Ingmar Heytze
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
Schrijfwedstrijd ‘Neologisme’
#toekomstinterview
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
‘Bedroevend weinig tijd voor het plezier in lezen’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d