• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Autonomie afdwingen met Droogstoppel en pseudoniem: de betekenis van de Max Havelaar anno 2022

14 april 2022 door Lotte Bosch Reageer

Foto: B. Brouwenstijn, Vrije Universiteit Amsterdam

Overschrijven klinkt als strafwerk, maar het kan helpen om een literaire tekst beter te begrijpen. Bovendien kan het schrijven met de hand een meditatieve bezigheid zijn. De 170 bekende en minder bekende Multatuli-liefhebbers die meededen aan het Max Havelaar Lockdown-project van de Vrije Universiteit hebben het zelf ervaren. Ze schreven ieder een hoofdstuk of passage uit de bekende roman over. Hoogleraar Jacqueline Bel en conservator van de universiteitsbibliotheek Willemien van Dijk – initiatiefnemers van het project – zijn blij met het resultaat: een unieke Max Havelaar-editie in vier banden. Op maandag 4 april werd op de Vrije Universiteit de Lockdown Max Havelaar gepresenteerd in aanwezigheid van Prinses Laurentien en enkele prominente deelnemers van het project. Samen met drie andere studenten deed ik mee aan een discussie over het maatschappelijke en het literaire belang van de Max Havelaar anno 2022. Elsbeth Etty, literair criticus en voorzitter van het Multatuligenootschap, trad op als moderator.

Multatuli als nobele strijder is misleidend

Tegenwoordig wordt het personage Max Havelaar vaak gezien als nobele strijder – welbeschouwd met een white savior complex – tegen onrecht en de schrijver Multatuli als toonbeeld van een revolutionaire klokkenluider. Het is verleidelijk om de negentiende- eeuwse schrijver als directe inspiratiebron op te voeren voor het huidige protest tegen sociale ongelijkheid binnen en buiten de literatuur. Maar dit is een misleidende vergelijking. Wie de Max Havelaar nauwkeurig leest, komt er algauw achter dat Multatuli niet pleit voor de afschaffing van maar een hervorming binnen het koloniale systeem. En hoewel Multatuli bekend staat als uitgesproken voorstander van de emancipatie van de vrouw, blijven de vrouwelijke personages in de Max Havelaar vlak en volgzaam. Zo kunnen we eeuwig steggelen over de moraliteit van Multatuli en de al dan niet revolutionaire boodschap van de Max Havelaar. Interessanter is om aan de hand van de literaire middelen die Multatuli inzet, de actuele waarde van de Max Havelaar kracht bij te zetten.

Markante vertellers

Volgens de twintigste-eeuwse Vlaamse schrijver Willem Elsschot is Multatuli een ‘ware Prometheus’ uit welke as de hele moderne Nederlandse literatuur is opgeflakkerd. Alleen al daarom zouden we de Max Havelaar moeten blijven lezen. Prometheus is een bekend figuur uit de Griekse mythologie die het vuur van de goden steelt om aan de mensheid te geven en als straf wordt vastgeketend aan een rots, waar een adelaar zijn lever uitpikt, die vervolgens steeds weer aangroeit. Wegens zijn gedurfdheid en standvastigheid behoudt Prometheus zijn innerlijke vrijheid en dwingt hij autoriteit af. Precies deze eigenschappen ziet en bewondert Elsschot ook in de schrijver Multatuli.

Het personage Droogstoppel – tevens de belangrijkste verteller in de Max Havelaar – is de inspiratiebron voor Elsschots hoofdpersonage Frans Laarmans in Kaas, de beroemde novelle uit 1933. Als Netflix-generatie zijn we gewend dat een markante verteller ons het verhaal insleurt en kleur geeft, maar Droogstoppel zou wel eens de eerste van deze soort kunnen zijn. Met schijnbare objectiviteit presenteert de ‘handelaar in koffie’ Max Havelaars strijd tegen de misstanden in Indië, die Droogstoppel zelf eigenlijk maar weinig interesseren. Niet alleen Elsschot, maar ook Nescio, Willem Frederik Hermans en Arnon Grunberg maken gebruik van de strategie om een zogenaamd neutrale, fantasieloze verteller in te zetten om kritisch of spottend te reflecteren op het handelen van de personages én de positie van de verteller zelf. De ironie die het werk van al deze auteurs kenmerkt, begint dus bij de vondst van Droogstoppel.

Foto: B. Brouwenstijn, Vrije Universiteit Amsterdam

Schrijven onder pseudoniem

Naast de strategische inzet van Droogstoppelachtige vertellers en personages hebben Elsschot, Nescio, Hermans en Grunberg nog iets gemeen met Multatuli: ze maken allen gebruik van pseudoniemen. Een pseudoniem dient vaak als schuilnaam om niet aangeklaagd of bedreigd te worden wanneer je als auteur een impopulaire boodschap verspreidt. Maar schrijven onder pseudoniem zorgt ook voor een afstand tussen het schrijversleven en het dagelijks leven. Hiermee dwingt de auteur vrijheid en autonomie af in zowel zijn schrijversbestaan als zijn persoonlijk leven. In de huidige tijd vormt de autobiografie een belangrijke inspiratiebron voor menig schrijver en worden het hoofdpersonage, de verteller en auteur vaak verward door het publiek. Een pseudoniem zou de eenentwintigste-eeuwse schrijver juist kunnen helpen om diens literaire leven en werk te onderscheiden van het privébestaan.

Foto: B. Brouwenstijn, Vrije Universiteit Amsterdam

Hoewel weinig schrijvers nog publiceren onder pseudoniem, is het nalatenschap van Multatuli nog altijd aanwijsbaar in de Nederlandse literatuur. Een voorbeeld is bestsellerauteur en VU-student Lale Gül, die Droogstoppel als personage opvoert en geïnspireerd op de dominee uit de Max Havelaar ‘imam Wavelaar’ in het leven roept. Alleen al de titel van Güls debuut – Ik ga leven – maakt een dwingende aanspraak op autonomie en vrijheid, naar Multatuli’s voorbeeld. Bovendien nam Gül maar liefst vijf citaten van Multatuli op in haar boek. Tijdens de presentatie van de Lockdown Max Havelaar noemt ze één Multatuli-uitspraak die haar als jonge, onafhankelijke schrijver en als mens nog elke dag inspireert: ‘Vanaf de maan gezien zijn we allen even groot.’

Lotte Bosch is pre-masterstudent Nederlands aan de Vrije Universiteit Amsterdam

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Jong Tags: letterkunde, Max Havelaar, Multatuli

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Dialect van de week

Nar den buuet goan

“Nar den buuet goan” (naar de boot gaan) betekent in het Wichels “bevallen”. In Wichelen, het dorp waar de inzender van deze zin opgroeide, werd aan kinderen verteld dat baby’s werden afgehaald (ook “kuuepen” (kopen) genoemd) bij een van de vrachtschepen op de Schelde. Het Wichels is een overgangsdialect met opvallend veel dubbelvormen en diftongen. […]

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
Dao heb ich mien naas te hoêg vur sjtaôn
Er hangt een schoer in de lucht
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
#letterkunde
Bewonderenswaardig bewonderen
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Podcast: Leve(n) lezen met Jeroen Dera
Podcast: Leve(n) lezen met Ingmar Heytze
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
Schrijfwedstrijd ‘Neologisme’
#toekomstinterview
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
‘Bedroevend weinig tijd voor het plezier in lezen’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d