Tekenen van het universum (2022) van Emy Koopman is een boek dat ik heel graag had gelezen toen ik op de middelbare school zat. Hoewel permanent verliefd, gebeurde er toen nooit iets wat ook maar in de buurt kwam van een zekere toenadering tot het liefdesobject. Ik vond het destijds heel frustrerend dat ik nooit verhalen las met daarin onbereikbare liefdes. Waarom vond ik nooit een hoofdpersonage waar ik me helemaal in kon herkennen? Hoewel liefdes in de literatuur natuurlijk lang niet altijd gelukkig zijn, werd er in de boeken die ik las toch volop de liefde bedreven, gezoend of op z’n minst gedatet. Misschien, dacht ik, is dat omdat een verhaal saai wordt als een liefde onbereikbaar blijft en er geen actie is. Dat dat toch niet het geval is -dat een boek over een geliefde met wie geen enkele keer wordt gezoend- helemaal niet saai hoeft te zijn, weet ik sinds het lezen van Emy Koopmans nieuwste autobiografische roman: Tekenen van het universum.
Canadese liefde
In 58 korte hoofdstukken beschrijft Emy Koopman haar verliefdheid op collega A die ze in Canada ontmoet als ze daar samen aan een documentaire werken. A voelt zich tijdens de opnames ook aangetrokken tot Emy en als ze door een sneeuwstorm ergens stranden, moeten Emy en A noodgedwongen een hotelkamer delen. Prachtig. Romantischer kan haast niet, zou je denken, ware het niet dat beide al een relatie hebben. Hoewel Emy met haar Johannes de afspraak heeft dat ze bij hoge uitzondering best eens iets zou mogen doen met een andere man, heeft A die afspraak met zijn vriendin níét. En zo blijft het tijdens die hotelnacht bij een knuffel.
Als Emy weer terug is in Nederland houdt ze contact met A, die in Canada woont. Ze spreken uit dat er, gezien de omstandigheden, nooit sprake kan zijn van een liefdesrelatie. Wel proberen ze een vriendschap in stand te houden, hoewel Emy ondertussen obsessief (de ondertitel van het boek luidt: ‘Verslag van een obsessie’) blijft verlangen naar meer. Na een paar maanden contact te hebben gehouden via de telefoon en mail, vindt een hereniging plaats als Emy en Johannes voor twee maanden in Montréal gaan wonen: de stad waar A met zijn vriendin Charlotte woont. De verhoudingen zijn op zijn minst ingewikkeld te noemen, omdat Johannes op de hoogte is van wat er speelt tussen Emy en A, terwijl Charlotte het onder geen beding te weten mag komen.
Seksualiteit en verliefdheid
Wat Tekenen van het universum interessant maakt, is dat Koopman het obsessieverslag verweeft met haar oude liefdesgeschiedenissen én verhalen uit de literatuur. Zo komen we te weten dat pijn in de liefde haar niet vreemd is. Ze neemt ons mee naar de tijd op de middelbare school waarin ze zichzelf begon te snijden om de regie van pijn gedaan te worden zelf in de hand te hebben. En ook lezen we over de periode waarin Emy als zeventienjarige een relatie had met een psychologiestudent met wie de seks altijd pijn deed: ‘Ik zeg het hem wel, ik zeg hem dat ik denk dat hij aan de grote kant is voor mij. Hij ziet dat waarschijnlijk als een compliment, hij verandert in elk geval niets, en ik weet ook niet beter dan dat dit het is […].’
Door middel van de literatuur probeert Emy haar eigen verliefdheden en seksualiteit te begrijpen en duiden. Zo werpt Simone de Beauvoirs De tweede sekse de volgende vraag op: ‘[…] verliezen vrouwen werkelijk zo veel meer controle dan mannen in de heteroseksuele romantische liefde?’ En Kundera’s Ondraaglijke lichtheid van het bestaan zet Emy ook aan het denken: ‘Wat wil ík dat het universum met me wil?’ De vraagstukken die langskomen zijn relevant en prikkelend en zo liet Emy’s zoektocht ook mij diep nadenken. En wat vermag goede literatuur nou meer dan het aanzetten tot denken?
Eindeloos vertrouwen
Behalve dat ik aan het denken werd gezet (en veel leerde: ik maakte kennis met een scala aan voor mij tot nog toe onbekende literatuur, schrijvers en filosofen), zijn het vooral de personages die mij bijblijven. Aanvankelijk kon ik me helemaal inbeelden hoe Emy verliefd werd op de aantrekkelijke A, en werd ik zélf haast verliefd op deze man. Maar gaandeweg begon het besef in te dalen dat A helemaal geen leuk persoon is, in de manier waarop hij Emy valse hoop geeft en zijn eigen vriendin steken onder water geeft tijdens etentjes met Emy en Johannes. Nee, uiteindelijk is Johannes voor mij de echte held van dit verhaal. Emy’s vriend die met eindeloos vertrouwen en geduld aan Emy’s zijde blijft staan, terwijl zij obsessief verliefd is op een andere man.
Het bijna vierhonderd pagina’s tellende Tekenen van het universum is veelzijdig doordat de verliefdheid samenvloeit met talloze verwijzingen naar andere literatuur. Hierdoor heeft Koopman een persoonlijk verhaal universeel weten te maken. En hoewel ik dit boek dus graag op de middelbare school had gelezen, is het ook zoveel jaar later, inmiddels wél gelukkig in de liefde, nog altijd een prachtig boek.
Marit Evers is masterstudent Kunstbeleid en Kunstbedrijf aan de Radboud Universiteit
Laat een reactie achter