Spreekwoord van de week • “De soep wordt nooit zo heet gegeten als ze wordt opgediend”
Aangekondigde maatregelen pakken vaak minder streng uit dan initieel gedacht.
Ik heb de afgelopen week vaak het (Hollandse) geluk gehad dat ik heerlijk in de regen heb mogen fietsen: mijn plannen om droog thuis te komen liepen flink in de soep. Eenmaal kletsnat en toch ook echt wel koud thuis aangekomen (“Hoe kan dit nou? Het is toch al juni!”) ging ik dan maar snel op zoek naar een oude vriend die mij altijd op weet te warmen: soep. En ik moet bekennen dat ik elke keer als ik deze heerlijke oppepper pakte dacht aan de tussen de soep en de aardappels gestelde suggestie van mijn vader om dit spreekwoord eens uit te pluizen. We zijn intussen alweer een paar weken verder sinds die suggestie (sorry pap), maar dit leek mij een mooi moment om het eens even uit te soepen… uh… zoeken!
Het spreekwoord deelt de boodschap dat dingen vaak nooit zo erg zijn als ze aanvankelijk lijken. Meestal wordt het gebruikt in situaties waarin maatregelen geïntroduceerd worden waarvan op het eerste zicht gedacht kan worden dat ze wel erg hard zijn. Het spreekwoord dient dan ter geruststelling: het zal in de praktijk allemaal wel meevallen.
Soep wordt al jaren door mensen gegeten (mogelijk al in 20,000 BC) dus het idee dat het centraal staat in een spreekwoord is dan ook niet zo heel vreemd: als er iets opgediend wordt is de keuze voor soep naar mijns inziens best logisch. Maar opvallend genoeg is dit spreekwoord nog niet zo heel oud. Volgens F.A. Stoett is het spreekwoord rond 1900 uit het Duits ontleend (dbnl; Van Dale). In het Duits luidt het spreekwoord dan ook Die Suppe wird nicht so heiß gegessen wie gekocht. Of eigenlijk lijkt tegenwoordig de variant Es wird nie so heiß gegessen wie gekocht vaker gebruikt, de soep is er dus uitgegooid. Overigens werd dan weer vóór de soepvariant gebruik gemaakt van Der Brei wird so heiß nicht gegessen, als er vom Feuer kommt, dus een verandering van wat er gekookt of opgediend wordt is niet zo heel vreemd.
Volgens Van Dale is het spreekwoord overigens sinds 1920 in zijn huidige vorm in onze taal ingeburgerd, dus Nederlanders mogen alweer honderd jaar genieten van opgediende soep. Maar het heeft daarvoor ook al wat verschillende vormen aan mogen nemen. Hierin is duidelijk te zien dat beide Duitse vormen invloed hebben: zo is er De soep wordt nooit zo heet gegeten als ze van het vuur komt, De brij wordt nooit zo heet gegeten als ze wordt tafel komt en De pap wordt niet zo heet gegeten als ze gekookt wordt. Toch best leuk om te zien dat er sprake is van soep, brij én pap, en dat deze gekookt, van het vuur gehaald en opgediend kan worden. Het draagt natuurlijk wel allemaal dezelfde strekking, dus het zijn wel subtiele verschillen.
We hebben hier overigens ook te maken met een spreekwoord dat verre van typisch Nederlands (of Duits) is en in enorm veel talen voorkomt. Om maar wat dingen te noemen: in het Frans is er On ne mange pas la bouillie bouillante (zeg dat maar eens tien keer snel) oftewel men eet geen kokende pap. Ook zijn er het Slowaakse Polievka sa neje taká horúca, ako sa navarí en het Tsjechische Nic se nejí tak horké, jak se to uvaří met beide de vertaling Niets wordt zo heet gegeten als het gekookt wordt. Het Engels kent dan weer de minder beeldende uitspraak Things are not as bad as they look.
Hete Soep, brij óf pap, het is in ieder geval belangrijk om te realiseren dat dingen meestal niet zo erg zijn als ze lijken, ook al kunnen dingen behoorlijk in de soep lopen. Laat de boel gewoon even afkoelen en dan zien we wel weer. Ik geloof overigens niet dat dit spreekwoord enorm bekend is onder jongeren, maar wie weet na de publicatie van dit artikel wat meer. Ik ben in ieder geval dankbaar dat ik het al kende, want het geeft wel echt een wijze les mee! Maarja, bij mij zijn spreekwoorden er dan ook al wel met de (hete) paplepel ingegoten.
Spreekwoorden worden meestal wel goed begrepen, maar bij “de soep wordt niet zo heet gegeten als ze wordt opgediend” kun je gemakkelijk een verkeerd perspectief krijgen. Namelijk als je de eenheid “niet zo heet als” niet als zodanig onderkent en daardoor de verkeerde vergelijkingsmomenten kiest. In theorie zijn dat er drie: 1. de soep wordt van het gas gehaald. 2. de soep passeert het doorgeefluik naar de eetzaal en 3. de ober zet het bord voor je snufferd op tafel. Normaliter vergelijk je moment 1 met moment 3 en laat je moment 2 buiten beschouwing. Je gaat er namelijk niet van uit dat het keukenpersoneel in verband met de temperatuur van de soep nog even wacht vooraleer de lekkernij op het doorgeefluikplankje wordt gezet.
Hoe anders wordt het wanneer je voor “als” “wanneer” gaat lezen? Die zijn immers soms synoniem. Het tijdstip van opdiening (moment 3) wordt nu belangrijk. Het gaat dan voor je betekenen dat er behoorlijk wat tijd moet zijn verstreken tussen het kookpunt van de soep (moment 1) en het moment dat ze ter consumptie wordt aangeboden (moment 3).. En de bedoeling van het spreekwoord was nu juist dat je genoeg tijdsruimte moest nemen tussen het moment van opdiening en dat van de daadwerkelijke consumptie, want je moest aan die soep je lippen niet branden.
Gelukkig zullen er niet veel ongelukken uit zijn ontstaan, ook al word je weleens op het verkeerde been gezet.
Tussen de soep en de patatten, ben je daar al achter waar het vandaan komt ?
Het dateert uit de tijd toen fabrieken hun arbeiders in cité’s lieten wonen die vlakbij de fabriek waren gebouwd.