• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Leestekens verdienen onderzoek

14 juni 2022 door Kendra Peters 2 Reacties

In het kader van een letterkundig college dat ik vorig jaar volgde, heb ik me bezig gehouden met de roman Malva (2015) van Hagar Peeters. Niet alleen letterkundig maar ook taalkundig gezien is dit een interessante roman, omdat één talig element hier een bijzondere rol speelt: de puntkomma!

Maar wat is eigenlijk de functie van de puntkomma, in het algemeen en in deze roman? Dit wilde ik graag in mijn werkstuk beantwoorden. Uiteindelijk mocht ik hierover dan zelfs een stukje voor Neerlandistiek schrijven, en zo belandde ik uiteindelijk bij Jong Neerlandistiek.

Maar hoe zit het nu met de puntkomma? Ik ben op zoek gegaan naar boeken, artikelen en andere taalkundige bijdragen over de Nederlandse interpunctie. En het bleek moeilijker dan gedacht: ik nam aan dat er net als in het Duits misschien een aantal theoretische en ook empirische onderzoeken te vinden zouden zijn, maar afgezien Nicoline van der Sijs’ onderzoek naar de vraag hoe leestekens door de tijd heen zijn gebruikt, stootte ik vooral op taaladviesboeken en -websites. Dus besloot ik op basis deze taaladviezen en het Duitse puntkommaonderzoek een eerste empirische benadering naar de Nederlandse puntkomma te wagen.

Bij wijze van steekproef analyseerde ik de puntkomma’s in de roman. Ik keek zowel naar de syntactische alsook naar de tekstsemantische relaties tussen het gedeelte voor en het gedeelte na de puntkomma. Uit mijn analyse bleek het volgende: anders dan door de taaladviesboeken werd beweerd, verbindt de puntkomma niet uitsluitend hoofdzinnen met elkaar. Weliswaar zijn de gedeeltes voor en na de puntkomma merendeels zelfstandige constructies, maar in één van drie gevallen kan het gedeelte na de puntkomma ook bv. een naamwoordgroep of voorzetselgroep zijn – en daarmee dus geen zelfstandige constructie. Deze structurele variatie na de puntkomma is ook terug te zien in onderzoeken over de Duitse puntkomma.

Met het oog op de tekstsemantische relaties tussen de gedeeltes voor en na de puntkomma wordt duidelijk dat er in de spellingsadviezen decennialang enkel sprake was van het bestaan van een nauw band tussen de gedeeltes; pas onlangs werd dit nauwe band nader gespecificeerd. Renkema & Daamen (2016) en Van der Horst (2019) beschrijven het gedeelte na de puntkomma als een precisering, tegenstelling, herformulering of voorbeeld van de mededeling uit het eerste gedeelte. In mijn analyse heb ik deze semantische variatie van het gedeelte na de puntkomma wel kunnen terugvinden, maar over het algemeen domineerde de explicerende functie: na de puntkomma werd de voorafgaande mededeling nader toegelicht en gepreciseerd.

Door dus puntkommazinnen eens onder de loep te nemen, heb ik de verbindende functie van de puntkomma een stukje nader kunnen bepalen. Maar dit ging dus enkel over de puntkomma. Wat voor constructies verbindt eigenlijk de dubbele punt? Wat is de syntactische en tekstsemantische functie van het gedachtestreepje? Volgens mij kan verder empirisch onderzoek naar leestekens ons nog veel interessante inzichten opleveren over hoe leestekens in feite gebruikt worden; misschien kan het zelfs de min of meer heersende onzekerheid over het gebruik van bepaalde leestekens minimaliseren.

Kendra Peters is redacteur bij Jong Neerlandistiek en studeert Nederlandistiek aan de Universiteit van Oldenburg.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Jong Tags: Jubileum, Jubileum30

Lees Interacties

Reacties

  1. achemmeHildegarde Meganck zegt

    14 juni 2022 om 10:24

    Wat me opvalt is dat het puntkomma bijna niet meer gebruikt wordt. Liever schrijft men in korte zinnen, zeker in e-mails en brieven. Zelf vind ik het puntkomma heel nuttig en aangenaam om te gebruiken maar moet mezelf soms zachtjes dwingen om die te gebruiken.

    Beantwoorden
  2. WebredMiet zegt

    15 juni 2022 om 09:44

    Ik ben het er zeker mee eens dat leestekens meer onderzoek verdienen. Maar ik heb een beetje moeite met de vraagstellingen hier: het lijkt alsof leestekens zomaar uit het niets ineens in teksten terechtkomen en daar ‘iets doen’, en wij nu moeten uitzoeken wat. Zo werkt het natuurlijk niet.
    Toen ik voor mijn boek ‘Tot in de puntjes …’ research deed naar het ontstaan van de verschillende leestekens (waarbij het stuk ‘Ode aan de punt. Hoe een nietig inktvlekje onmisbaar werd’, in ‘Drs. P en de punt’, uiteraard van de onvolprezen Nicoline van der Sijs onmisbaar was), kwam ik tot de conclusie dat leestekens altijd, zonder uitzondering, inspelen op een menselijke behoefte van het moment, van het tijdsgewricht. Ze zijn ontstaan omdat een bibliothecaris structuur wilde scheppen in Oudgriekse teksten zonder spaties, leestekens of hoofdletters. Middeleeuwse monniken verfijnden het systeem omdat er een schriftcultuur ontstaan was rond bijbelse teksten en omdat het schrift zelf veranderd was (introductie van hoofdletters en spaties). Bij het ontstaan van de boekdrukkunst, met zijn strakke lay-out en bladspiegel, kwam er nog meer behoefte aan verschillende structurerende leestekens, gedachtestreepjes zijn er gekomen door de opkomst van een literair genre waarin menselijke gevoelens en twijfels centraal stonden, enz. Het leestekengebruik verandert dus en dat hangt samen met maatschappelijke, technologische en literaire ontwikkelingen. Je kunt dat niet los zien van elkaar. En je moet in je achterhoofd houden dat de leestekens *niet* in de officiële spelling zitten. De enige uitzonderingen zijn de apostrof en het koppelteken, en zelfs dat is nog niet zo lang het geval. Dat betekent dat we het hier niet over regels hebben, maar over (sterke) conventies, en die zijn wat meer onderhevig aan modetrends.
    Nog één opmerking over taaladviesboeken: dat zijn geen beschrijvende werken, maar ze geven advies, in het geval van leestekens over de heersende conventies. Dat betekent automatisch dat mensen die leestekens ook op andere manieren gebruiken. En de perfecte plaats om ‘afwijkend’ gebruik te vinden, is net in de literatuur en bij creatief taalgebruik. Het is dus niet verwonderlijk dat je uitgerekend in een roman een opvallend gebruik van die puntkomma hebt gevonden. Als je dus het ‘gewone’ gebruik van puntkomma’s of gelijk welke leestekens wil bestuderen, dan zou ik de romans net terzijde laten. Anders zou je wel eens tot heel vreemde resultaten kunnen komen 🙂 Als startpunt bezorg ik je ten slotte graag deze link met de literatuurlijst van mijn boek ‘Tot in de puntjes …’: https://taalverhalen.be/literatuurlijst-leestekens/

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Openingszin van de week

Het nieuws reisde snel, zoals dat soort nieuws doet.

De openingszin van Luister van Sascha Bronwasser weet in één klap de kern van het boek te vatten.

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Een koffietje doen
Taalverandering in Duckstad: van 1952 tot 2025
Een beest van een constructie
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
#letterkunde
Klassiekers uit de klas!
Het nieuws reisde snel, zoals dat soort nieuws doet.
Deze kennismaking zal kort zijn.
Het poppenboek: een vergeten genre
Get ready with… Heile van Beersel
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Taalverandering in Duckstad: van 1952 tot 2025
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
#toekomstinterview
‘Bekijk tijdens je studie al wat er allemaal mogelijk is, wacht niet tot iets moet.’
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d