Je weet maar nooit hoe je iets voor elkaar krijgt.
Ik heb het al eerder eens gehad over spreekwoorden die enorm tot de verbeelding spreken en ook dit spreekwoord valt voor mij wel flink in die klasse. Ik vraag me gelijk af hoe een koe dat nou zou doen. Misschien door de haas in het nauw te drijven, of juist met een fabelachtige list en een slinkse valkuil…? Genoeg over te speculeren natuurlijk, maar laat ik de koe maar bij de horens vatten en kijken waar dit spreekwoord vandaan komt.
Het spreekwoord betekent dat je niet weet hoe iets uit kan pakken en hoe iets onwaarschijnlijks toch zomaar kan gebeuren. Het wordt vaak gebruikt om jezelf of anderen aan te moedigen om dingen gewoon te proberen, ook al ben je niet zeker of het een succes wordt (Van Dale).
Het spreekwoord komt al een hele tijd voor in de Nederlandse taal. In de 16e eeuw werd het al genoteerd als Mislick waer een Koe een Haese vangt (Van Dale, dbnl). Er zijn ook flink wat varianten van het spreekwoord. Zo schreef dichter P.C. Hooft wel geschiedt dat een koe een haes ving en schreef dichter Jacob Westerbaen Oock is ‘t mee al waer bevonden, dat een haes voor snelle honden afgeloopen vrij en los, is gevangen van een os. F.A. Stoett schreef het spreekwoord in 1923 als: Men kan niet weten hoe eene koe een haas vangt (dbnl). De vorm met niet in plaats van nooit komt tegenwoordig ook nog veel voor, de woorden liggen natuurlijk dicht bij elkaar.
Het spreekwoord was overigens al bekend bij de oude Grieken, die het hadden over Hij jaagt hazen met een os (dbnl). Met zijn algemene les om dingen gewoon uit te proberen en te kijken of er wat van komt, zou je denken dat dit leuke spreekwoord ook voorkomt in andere talen. Voor het Engels wordt soms gezegd dat er gebruik wordt gemaakt van a cow may catch a hare of you never know how a cow catches a hare. Dit is echter een geval waarbij Engelstaligen het spreekwoord overnemen uit het Nederlands, aangezien het internet het mogelijk maakt om al deze leuke spreekwoorden tentoon te stellen en met elkaar te delen. Maar wie weet kan dit er wel voor zorgen dat het uiteindelijk een veelgebruikte uitspraak in het Engels wordt! Daarnaast lijkt voor het Frans de uitspraak une vache prend bien un lièvre verouderd te zijn. Dus vooralsnog, of voor zover ik momenteel kan uitpluizen, hebben we hier toch te maken met een vrij Hollands spreekwoord! Ook wel toepasselijk natuurlijk, met het typische beeld van de Nederlandse melkkoe in de wei.
Het spreekwoord leert ons in ieder geval om onszelf niet tekort te doen en gewoon te kijken of het ons toch lukt om succesvol te zijn. En mocht het nou lukken, dan moet ik je helaas toch mededelen dat je niet de allereerste koe zou zijn die een haas vangt. Op 6 oktober 1898 rapporteerde Het Nieuws van den Dag namelijk dat een boerenknecht uit Tjerkweerd had gezien hoe een koe een schop gaf aan een haas, om hem vervolgens op de horens te nemen (dbnl). Dus mocht je er toch niet uitkomen en je écht afvragen hoe een koe een haas vangt, vooralsnog lijkt dat te gaan met een schop en een stoot. Maar of dat nou het beste advies is, laat ik over aan gezond verstand. 😉
Yfke de Jong is masterstudente Communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit.
Hoe een koe een haas vangt? Met een beetje melk!