‘Essaygate’ ligt alweer even achter ons, maar spookte de afgelopen weken door mijn gedachten. Oorzaak hiervan is dat ik recent voor mijn studie Nederlands een essay heb geschreven. Bij het schrijven ervan merkte ik hoe oneens ik het ben met de CPNB. Het begrip essay niet meer gebruiken, omdat het afschrikwekkend kan werken en doet herinneren aan school, is absurd. Je moet dit begrip niet afschaffen, maar het juist promoten, vooral omdat het essay één van de mooiste literaire genres is. Als jongeren essays leren schrijven, dan kan het niet anders dan dat ze ook essays gaan lezen. Eerlijk is eerlijk, voorafgaand aan mijn studie Nederlands had ik niet exact kunnen vertellen wat een essay is. Ik herken essays uiteraard in de krant of zie ze in de boekhandel staan. Ik heb essays gelezen van Marja Pruis, Raoul de Jong, Nelleke Noordervliet en Bas Heijne, maar dit leidde in mijn hoofd niet tot een eenduidige definitie. De vraag is echter of dit nodig is om het essay te kunnen herkennen en waarderen. Je moet een essay niet in een mal willen drukken. Een essay moet bewegen: eerst in je brein, om vervolgens je pen uit te vloeien. Een paar weken geleden bespraken we het begrip essay in de collegezaal. Ik kan de CPNB geruststellen, er waren geen terugdeinzende studenten te zien. Daarnaast heb ik bij niemand kunnen constateren dat er traumatische gevoelens boven kwamen drijven. Deze kleine groep twintigers is ongetwijfeld niet representatief. Maar dat het essay door jonge mensen geassocieerd wordt met school en hierdoor een afschrikkende werking kan hebben, daar geloof ik niets van.
Het essay is naar mijn mening een zeer interessant literair genre om te lezen en te schrijven, maar het is vooralsnog relatief onbekend. Twee studiegenoten van mij merkten terecht op dat zij geen idee hebben waar je een essay kan vinden. Mijn antwoord was in de krant of online, maar ik begrijp wel waar de opmerking vandaan komt. Onbekend maakt onbemind en misschien is dat wel waarom de CPNB overweegt om het woord essay af te schaffen. Als mijn studiegenoten, die Nederlands studeren, al niet regelmatig een essay schrijven of lezen, dan zie ik andere jongeren dit helemaal niet doen.
Ik denk alleen dat het niet meer gebruiken van het woord essay geen oplossing is. Sterker nog, ik denk dat het essay harder nodig is dan ooit tevoren. In een tijd waarin nuances lijken weg te vallen, conversaties korter worden en meningen als feiten worden gezien, is het essay als ontdekking van je eigen gedachten buitengewoon waardevol. Vooral omdat aan een goed essay meerdere vragen ten grondslag liggen. In plaats van zoveel te vinden, is het nog interessanter om voor de verandering eens heel veel te vragen, aan jezelf in dit geval. Ik heb mijn essay geschreven over het gegeven dat we nog steeds op basis van huidskleur
oordelen over mensen. De centrale vraag in mijn essay was hoe het mogelijk is dat bijna veertig jaar na de dood van Kerwin Duinmeijer het lijkt alsof racisme in Nederland eerder meer dan minder aanwezig is. Vragen hierover in mijn hoofd leidden tot een speurtocht door mijn gedachten. Bij het schrijven van het essay had ik niet verwacht hoopvol te eindigen, maar dat gebeurde wel. Het schrijven ervan heeft mij gebracht waar ik niet dacht te komen, namelijk van wanhoop naar hoop.
De onderwerpen voor essays voor middelbare scholieren zijn eindeloos: Wat is vriendschap voor mij? Wat maakt de ene docent meer inspirerend dan de ander? Hoe kan het dat brugklassers altijd zo klein zijn? Is het een goed idee om telefoons te verbieden op school? Wat is identiteit eigenlijk? Hoe kijk ik naar slavernij en kolonialisme? Waarom durf ik geen telefoongesprekken te voeren?
Het moge duidelijk zijn, het essay heeft aandacht nodig. De promotiecampagne voor het essay kan uitgevoerd worden door ouders, leerkrachten (en niet alleen door docenten Nederlands), de CPNB, Stichting Lezen en studenten en docenten Nederlands aan universiteiten. Leer jongeren vanaf de brugklas dat een essay een genre is waarbij je jezelf beter leert kennen. Dat het schrijven ervan een avontuurlijke speurtocht in je hoofd is. Door je in te lezen, vragen te stellen en gesprekken te voeren, ontdek je dingen die je vooraf wellicht niet voor mogelijk hield. Dat is het leuke aan een speurtocht, je weet namelijk nooit welke kant je op gaat en waar je uiteindelijk terechtkomt. Door zelf te ontdekken hoe dit proces werkt, leer je hoe andere schrijvers hun essays hebben geschreven. Schrijven is avontuurlijk. Het ervaren van deze ontdekkingsreis waarin je ineens iets onverwachts kan vinden, dát is de magie van het essay.
Jolanda Jansma studeert Nederlandse Taal en Cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen
Ben het volmondig eens met dit warme pleidooi. Al vier jaar geef ik aan de Universiteit Gent in de master Vergelijkende Moderne Letterkunde een vak (‘Literatuur en kritiek’) waarin de studenten een essay (in de niet-academische zin van het woord) leren schrijven. Het enthousiasme van de studenten die het vak kiezen is groot. Elk jaar publiceren we een selectie van die teksten in een eigen boekje, De schrijftafel. Verschillende studenten uit de voorbije jaren hebben intussen hun eerste stappen in de literatuur- en kunstkritiek gezet.
De vraag is niet of het essay en het begrip “essay” nog waarde hebben. Elk verstandig mens antwoord hierop: ja. De vraag is echter: hoe komt het CPNB op het zeg maar gerust krankzinnige idee om het begrip “essay” niet meer te gebruiken? En hoe kom je terecht in het CPNB? Vanwege boekhoudkundige kundes en/of gladde reclameretoriekjes? Zou het CPNB niet drastisch hervormd moeten worden en geïmmuniseerd dienen te worden tegen modieuze, al te modieuze gektes?
An Essay Concerning Human Understanding. Ik zou dat werk van de Britse filosoof John Locke niet gecanceld willen zien. Essay: een poging, een bescheiden poging. Het begrip “verhandeling” is ook best wel mooi. Maar in het begrip “essay” schuilt ook de betekenis “poging”. En dat is fraai.
Ik ben het hier volledig mee eens! Op school leer ik ook essays te schrijven. Deze tekst moesten wij ook lezen van onze docent!
Hallo Alix-Janne, wat ontzettend leuk om te lezen dat je het eens bent met mijn tekst. Gelukkig schrikt het essay jou niet af 😉 en heb je een docent die het ook belangrijk vindt. Ik wens je vele mooie essay-speurtochten toe!