• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het loodje leggen

5 juni 2023 door Yfke de Jong 1 Reactie

Overlijden.

Illustratie: Yfke de Jong

Inspiratie voor spreekwoorden en uitdrukkingen om te onderzoeken kan van alle kanten komen. Maar deze week komt het wel van een heel leuke kant. Ik had namelijk het genot om vorige week een heel leuke mail te mogen ontvangen van meneer van der Hall (nogmaals dank!), met de vraag of ik deze uitdrukking eens onder de loep kon nemen. Ik kan me geen betere reden bedenken om dit  deze week dan ook meteen  te doen.

Voor mij is de betekenis ‘overlijden’ het meest bekend voor deze uitdrukking, maar het kan ook nog andere dingen betekenen, zoals ‘opgeheven worden’, ‘failliet gaan’ en ‘een nederlaag lijden’ (Onze Taal). Welke betekenis je er ook aan verbindt, het is niet veel goeds. Maar wat heeft een loodje hiermee te maken?

Een mogelijke verklaring voor de uitdrukking vindt zijn herkomst in een oud systeem waarin personen als kwitantie een loden plaatje kregen. Denk bijvoorbeeld aan de schouwburg: hier kregen mensen een klein loden plaatje, waarmee ze aan konden tonen dat ze recht hadden op een plek in de zaal. Een afbeelding van een dergelijk loodje heb ik zo snel niet kunnen vinden, dus de vorm hiervan laat ik even aan de verbeelding over. Maar goed, het loodje leggen begon dus eigenlijk als een uitdrukking die niet veel anders betekende dan ‘bewijzen dat je hebt betaald’. Hoe komen we dan uit bij doodgaan?

Dat is waarschijnlijk gegaan via een tussenstap: ‘bewijzen dat je hebt betaald’ werd simpelweg ‘(moeten) betalen’. Vervolgens is er wat verwarring opgetreden met de zeer gelijke uitdrukking het gelag betalen (ergens voor moeten opdraaien, moeten boeten, dbnl). Hierdoor heeft ook het loodje leggen een negatieve connotatie gekregen en is het ook de betekenis ‘moeten boeten’ en vervolgens nog negatievere betekenissen als ‘overlijden’ gaan dragen (Onze Taal). Het kan dus geheel toevallig zijn dat de betekenis van het loodje leggen van een simpele bewijslast is veranderd naar zoiets als overlijden. 

Maar er zijn ook nog andere mogelijkheden. Zo bestaat er ook de theorie dat de uitdrukking afgeleid is van een oude gewoonte.  In vroegere tijden zouden arme mensen een loden plaatje gekregen hebben van het stadsbestuur wanneer ze ziek werden. Hiermee konden ze zich dan melden bij het ziekenhuis en een behandeling krijgen. Toch overleden deze mensen vaak, waardoor het loodje leggen synoniem werd met de dood. Toch wordt deze verklaring niet in de naslagwerken genoemd. Dus mogelijk is het gewoon een theorie die nog wat meer tot de verbeelding spreekt. 

Tot slot is er ook nog een verklaring opgesteld door F.A. Stoett. Hij spreekt van een volledigere uitdrukking: Hij moest het loodje leggen (dbnl). Hij geeft hierbij aan dat de uitdrukking in deze vorm al zoiets betekende als ‘ergens voor boeten’ of ‘aan het kortste eind trekken’. Stoett geeft als verklaring het eerdere idee van de kwitantie, maar haalt dan ook aan dat het gerelateerd is geraakt aan Hij moet het loodje schieten, met de betekenis dat er betaald moet worden voor een ander; er moet voorgeschoten worden. Dit verklaart dan weer hoe de uitdrukking in de moderne vorm een negatieve lading is gaan dragen. 

Waar de uitdrukking vandaan komt is dus eigenlijk helemaal niet zeker, maar het dat het wat te maken heeft met loodjes ter bewijs van betaling/bewijs van een plekje lijkt mij zeer waarschijnlijk. Ook al gebruiken wij deze loodjes tegenwoordig niet meer, is het helaas nog altijd mogelijk om hem te leggen. Ik trek dan vooralsnog toch liever een lot uit de loterij, en jij? 😉

Yfke de Jong is masterstudente Communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Jong, Zin van de week Tags: spreekwoord, uitdrukking

Lees Interacties

Reacties

  1. Caro zegt

    7 september 2024 om 10:20

    Als iemand begraven dan wel gecremeerd wordt gaat er een onslijtbaar plaatje mee de kist in ter identificatie. Dit vergaat niet en het is denkbaar dat het materiaal vroeger van lood was. Het plaatsen van grafstenen was niet altijd gebruikelijk en niet voor iedereen betaalbaar, bij het ruimen van graven is het dan handig als je plaatjes terug vindt van wie daar lag. Zodoende legde men een loodje als iemand gestorven was. Geen idee of dit ook de oorsprong van de uitdrukking is, maar je zou het kunnen onderzoeken.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Dialect van de week

Nar den buuet goan

“Nar den buuet goan” (naar de boot gaan) betekent in het Wichels “bevallen”. In Wichelen, het dorp waar de inzender van deze zin opgroeide, werd aan kinderen verteld dat baby’s werden afgehaald (ook “kuuepen” (kopen) genoemd) bij een van de vrachtschepen op de Schelde. Het Wichels is een overgangsdialect met opvallend veel dubbelvormen en diftongen. […]

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
Dao heb ich mien naas te hoêg vur sjtaôn
Er hangt een schoer in de lucht
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
#letterkunde
Bewonderenswaardig bewonderen
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Podcast: Leve(n) lezen met Jeroen Dera
Podcast: Leve(n) lezen met Ingmar Heytze
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
Schrijfwedstrijd ‘Neologisme’
#toekomstinterview
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
‘Bedroevend weinig tijd voor het plezier in lezen’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d