In kollega op ’e Fryske Akademy frege my nei oanlieding fan de fynst fan in kacheltsje fan it Poptaslot fan Marsum oft ik de ûndertitel “mar wêr binne de oaren keard?” wol bêst genôch fûn. Ik hie der gjin problemen mei, mar bin fansels kleure troch de regio dêr’t ik opgroeide en de hast acht jier dat ik al yn de Fryske akademyske rûnten meidraai. Neffens rabbeltsjes yn ’e … [Lees meer...] overWêr is … keard?
woordbetekenis
Heit
It Fryske wurd foar de pater familias wykt bot ôf fan de talen om ús hinne, dat falt in bytsje taalsneuper al gau op. Al sûnt de santjinde iuw wurdt besocht om te ferklearjen wêr't ús wurd foar heit wei komt. Neffens Buma, earder heechlearaar Frysk yn Grins, komt it fan it Aldfryske tiidwurd heta ,dat sokssawat betsjut as it Nederlânske bevelen. Yn it hjoeddeiske Frysk hawwe wy … [Lees meer...] overHeit
Ornaris
Op it stasjon fan Ljouwert hinget in plakette mei de tekst: “De minsken wolle ornaris wêze hwer't se net binne”. Dat wurd “ornaris” sjocht der net sa Frysk út. It betsjut sokssawat as “meastentiids, gewoanwei, yn ’e regel”. Nei alle gedachten is it in Latynsk lienwurd, ordinarius, dat al in pear iuwen yn it Frysk meidraait en sadwaande moai ferfryske is ta ornaris. It is … [Lees meer...] overOrnaris
Róllen en kûulen
In een zin gaan woorden op twee manieren relaties met elkaar aan: in de betekenis en in de vorm. Dit is met twee eenvoudige zinnen duidelijk te maken. In deze zin is de grammaticale functie van de man onderwerp en die van de hond lijdend voorwerp. Omdat de man verwijst naar een instantie die als uitvoerder optreedt van de handeling aaien, heeft dit zinsdeel de betekenis … [Lees meer...] overRóllen en kûulen
Swiid
Swiid is in Frysk wurd dat sokssawat betsjut as ‘prachtig, luisterrijk, groots’. De Nederlânske wjergader is zwijd, mar dat wurd is net bepaald swiid ferneamd. De kening kin swiid klaaid wêze, en Grutte Pier hie bygelyks in swide namme. De lange i yn swiid wurdt, benammen troch de jongerein, hieltyd faker útsprutsen as in twalûd. It heart dan as it i-lûd yn stien en bier, en … [Lees meer...] overSwiid
Ribskjin
Ribskjin is in sa'n prachtich, echt Frysk wurd. Alderearst is it sa’n nijsgjirrich wurd dêr’t jo ûnmooglik in echte Hollânske wjergader foar fine kinne. Moai is ek it iroanyske understatement. Wat oaren 'vel over been' neame, is by ús 'aardich ribskjin' - neat om yn it bêste lân fan d' ierde moederaasje mei te hawwen... En dan past de klank ek noch sekuer by de betsjutting: … [Lees meer...] overRibskjin
Halveren
Hoe sette jo dit sintsje út in resept oer yn it Frysk: 'halveer de tomaat'. As jo earste idee is 'healvearje de tomaat', wit dan dat sok Frysk oan 'e protters raast en beart as skuorde klokken. Yn it Frysk sizze je earder: 'snij de tomaat troch de helte' of 'snij him midstwa'. 'Halveren' betsjut neist 'yn twaen ferpartsje' ek noch 'oant op 'e helte ferminderje'. … [Lees meer...] overHalveren
Noflik
Noflik is in populêr Frysk wurd: der is in restaurant dat sa hjit, je kinne op in boxspringbêd ‘noflik’ lizze en der is sels in skjintmesalon mei dy namme. Je kinne je noflik deljaan, it is earne noflik en gesellich, it klimaat is dêr noflik, je fiele je noflik en it selskip is noflik. Noflik is sa’n ‘echt’ Frysk wurdt en dêrom wurdt it maklik brûkt as pseudo-frisisme: … [Lees meer...] overNoflik
Daaie
'Ik kin de kofje net daaie' betsjut dat je de kofje net opdrinke kinne omdat er te hjit is. Daaie komt allinnich foar mei it tiidwurd kinne en betsjut 'ferneare, útstean kinne'. Dêrby hoecht it net altyd om wat hjits te gean, in kâld stik iis kin like min te daaien wêze. En it kin ek brûkt wurde as je minsken of saken net útstean of ferneare kinne: 'Ik kin dat ûndogense … [Lees meer...] overDaaie
Het belang van sibbe
Ons verwantschapswoord sibbe, de evenknie van Engels sib in sibling, was ooit verbonden met gedachten over vrede en verzoening en kon oorspronkelijk wel eens naar achting en zorg verwezen hebben, net zoals de vergeten volksbenaming diede. Sterke banden Heden staat het vrouwelijke sibbe te boek als een woord voor ‘gezamenlijke verwanten’ … [Lees meer...] overHet belang van sibbe
Blijven en bliuwe
Is in it skriuwen fan in Nederlânsk-Frysk wurdboek makliker as in Nederlânsk-Ingelsk wurdboek? Ja en nee. Ja, want blijven is yn it Ingelsk to stay, to remain, to keep en yn it Frysk gewoan bliuwe. Mar net altyd makliker, want net altyd kinne je blijven yn it Frysk oersette mei bliuwe. Wy sizze it yn it Frysk gauris oars as yn it Nederlânsk. Sjoch mar nei de folgjende … [Lees meer...] overBlijven en bliuwe
Fûgelnammen
Der is grutte kâns datsto tsjin it grien-giel-swarte fûgeltsje dat sa fleurich heech yn 'e beam sit te fluitsjen en yn it fûgelhokje yn dyn tún briedt koolmees seist. Wy brûke gauris de Nederlânske namme om fûgels, ynsekten en blommen mei oan te tsjutten. Tink bygelyks oan nylhoars/nijlpaard, gersrûp/emelt of bûnte kjifkrobbe/bonte knaagkever, hoewol't Omrop Fryslân de Fryske … [Lees meer...] overFûgelnammen
Bôle & brea
Yn it sikehûs yn Swol frege it dochterke fan in freondin oan de ferpleging om ‘een stukje bôle’. It duorre efkes foar’t hja yn ‘e gaten hiene dat it om ‘brood’ gie. De gelikenis mei it Nederlânsk is noch wol te sjen yn it wurd ‘bolletje’. Brea hie by de ferpleging miskien earder in beltsje rinkelje litten. Dat wurd liket fansels mear op it Nederlânske ‘brood’. Brea wurdt … [Lees meer...] overBôle & brea
Overléggen en óverleggen – vooruit dan toch maar een keertje
Het is een simpel verhaal, het ene overleggen is het andere niet. Kijk in Van Dale en zie een optisch verschil aangebracht dat spoort met variërende woordvormen én met een onderscheid in betekenis.Een paar plaatjes illustreren wat Nederlanders die een poosje hebben schoolgegaan zouden kunnen weten, kennis die zou ik denken niet misstaat voor mensen die in de Tweede … [Lees meer...] overOverléggen en óverleggen – vooruit dan toch maar een keertje
Onder bore gevel
Een oud woord hervonden is als een erfstuk ontvangen, te meer als het lang geleden in eigen taal gewrocht is. Werd het ooit door dichters gebruikt om verheven stijl in stafrijm te drijven? Een zo’n kleinood luidt boor en beduidt ‘hoog, verheven’. Zeldzaam Behalve misschien in de Belgisch-Limburgse oordnaam Borlo is dit woord in zijn oorspronkelijke, … [Lees meer...] overOnder bore gevel
‘Handvol’ en ‘handjevol’ zijn geen samenstellingen
Wie een zin als de volgende leest, zou in eerste instantie kunnen denken dat we te maken hebben met de samenstelling handvol: Het woord handvol wordt niet alleen gezien als een samenstelling, maar het wordt ook beschouwd als zelfstandig naamwoord met de betekenis ‘zoveel als in een hand past’. Het is begrijpelijk dat dit woord tot die woordsoort wordt … [Lees meer...] over‘Handvol’ en ‘handjevol’ zijn geen samenstellingen
Over vingers en tenen
In het derde nummer van Onze Taal van dit jaar staat een klein verhaal van de hand van Sam De Vriendt over het ontstaan van het woord knie. Dit woord, zo gaat het verhaal, bestond al voordat het iets betekende. Het kon gebruikt worden in de betekenis van dinges als je niet op een woord kon komen. De betekenis van knie werd vastgelegd door een mevrouw die probeerde een spin aan … [Lees meer...] overOver vingers en tenen
Smous en het n-woord
Taalhistoricus Ewoud Sanders over het schrappen van beledigende woorden Moet je het n-woord en woorden als smous uit het woordenboek schrappen? En uit historische uitgaven? En uit ons dagelijks taalgebruik? We praten erover met taalhistoricus Ewoud Sanders, die onlangs het boek Het n-woord publiceerde, over de geschiedenis van deze beladen term. En we spreken met Peggy … [Lees meer...] overSmous en het n-woord
Een nieuw idee bedenken
Dit weekeinde luisterde ik nog wat intensiever dan ik toch altijd al doe, naar het nieuwsoverzicht van Jeroen van Kan aan het begin van het radioprogramma De Taalstaat. Dat kwam zo: Van Kan besprak een intrigerend taalverschijnsel dat hem recent was opgevallen: mensen zeggen dingen als 'idee bedenken' of 'idee maken'. Een beetje jammer was dat Van Kan niet ontkwam aan de reflex … [Lees meer...] overEen nieuw idee bedenken
Dop en deksel
Intrigerende vraag, onlangs gesteld door Martine Mussies op Mastodon: wanneer gebruiken we precies dop en wanneer deksel? We kwamen er geloof ik met zijn allen niet uit, en ook de woordenboeken geven niet onmiddellijk uitsluitsel. Van Dale zegt bijvoorbeeld over deksel: En over dop: Als je dit zo leest, zou je denken dat deksel een algemener begrip is dan dop, en dat … [Lees meer...] overDop en deksel
Een ’toxische’ verandering?
Op de Bondgenotenlaan in Leuven wandelde ik toevallig voorbij een winkel met natuurlijke schoonheidsproducten. Voor de ingang van de winkel stond zo’n vouwbaar krijtbord en mijn oog viel erop vanwege de volgende slogan: “I like my products like my people: not toxic.” De humor in deze zin komt voort uit het feit dat er gespeeld wordt met twee interpretaties van toxic: producten … [Lees meer...] overEen ’toxische’ verandering?
Etymologische blikvernauwing
Daar heb ik dus last van: etymologische blikvernauwing. Losse woorden maar ook opmerkelijke combinaties van woorden leiden me af van wat de welwillende schrijver (m/v/x) ermee bedoelde te zeggen. Ik lijd er wel aan maar niet onder. Neem nou die woordklont Anti-oorlogsprotest. Anti betekent toch 'tegen' en pro 'voor'? Of zit het ingewikkelder? … [Lees meer...] overEtymologische blikvernauwing
beschrijven / omschrijven
Verwarwoordenboek 300 (en slot) In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de … [Lees meer...] overbeschrijven / omschrijven
anders / verschillend
Verwarwoordenboek 299 In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de digitale versie van het … [Lees meer...] overanders / verschillend
humeur / stemming
Verwarwoordenboek vervolg (298) In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de digitale … [Lees meer...] overhumeur / stemming
