• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Spijkers op laag water zoeken

11 april 2022 door Marit Evers 1 Reactie

Spreekwoord van de week • “Spijkers op laag water zoeken”

Zoeken naar kleinigheden die niet kloppen en daarover zeuren.

Illustratie: Yfke de Jong

Als zestienjarige ging ik ooit met drie vrienden een weekje ‘tienertoeren’. Dat was destijds een heel populaire activiteit onder mijn leeftijdsgenoten. Toch hebben wij er een merkwaardige pubertrip van weten te maken: we stonden in onze vakantie telkens om 7:00 naast ons bed en bezochten elke middag een ander museum. Ik herinner me dat er in het Fries Museum een breiworkshop werd gegeven. Het was zomer en dertig graden buiten, maar wij -insteken, draad omslaan, doorhalen, af laten gaan- werkten ijverig door aan een winterwarme sjaal. Na verloop van tijd wierp een mevrouw op leeftijd een afkeurende blik op onze breiwerkjes en begon ons haarfijn uit te leggen wat er allemaal mis was met onze breitechniek. Zelf waren we eigenlijk best tevreden over onze resultaten. Na afloop zeiden we dan ook tegen elkaar dat deze brei-expert spijkers op laag water aan het zoeken was. Om de een of andere reden hadden we die vakantie besloten dat het leuk was om zoveel mogelijk in spreekwoorden met elkaar te praten. Spijkers op laag water zoeken was onze gezamenlijke favoriet en zo kwam het dat we die uitdrukking te pas en te onpas gebruikten. Nu ik net ben verhuisd en de spijkers me om de oren vliegen, moet ik daar opeens weer aan denken. En ik vraag me af: waar komt dit spreekwoord eigenlijk vandaan?

Spijkers uit de scheepsvaart

Spijkers op laag water zoeken betekent ‘zoeken naar kleinigheden die niet kloppen en daarover zeuren’. Er doen meerdere verklaringen de ronde over waar dit spreekwoord vandaan komt. Zo zijn er drie varianten die afkomstig zijn uit de scheepsvaart. De meest voorkomende verklaring is onder andere terug te vinden in het spreekwoordenboek uit 1925 van de taalkundige F.A. Stoett. Hierin is een eerste verklaring te lezen dat het spreekwoord zijn oorsprong vindt in de scheepsbouw. Wanneer het water laag stond, moest het personeel op zoek naar spijkertjes die tijdens het bouwen van de schepen in het water waren gevallen. Die spijkers waren klein en daarom bijna niet te vinden. Vandaar de betekenis van het spreekwoord: zoeken naar kleinigheden. Vanuit de scheepsbouw komt ook nog een tweede verklaring naar voren. Het repareren van schepen kan vaak beter gedaan worden met schroeven dan met spijkers. Spijkers kunnen onder spanning namelijk makkelijker loslaten dan schroeven. Soms wist een schipper niet zeker of de reparatie wel met de juiste soort was uitgevoerd. Dan liet hij het schip bij laag water controleren op het gebruik van spijkers en schroeven. Het personeel moest dan op zoek naar het minieme verschil tussen de twee. Tot slot is er een derde verklaring, waarbij het schip gestrand is. Dan gingen mensen daarheen op zoek naar waardevolle buit. Omdat ze natuurlijk niet konden openbaren dat ze waardevolle spullen gingen stelen, zeiden ze als smoes dat ze erheen gingen om ‘spijkers te zoeken’. In deze betekenis van het spreekwoord gaat het erom dat iemand op kleinigheden let ter afleiding van belangrijkere zaken.

Andere talen en andere varianten

In andere talen wordt het spreekwoord niet gebruikt. Het werkwoord waarin het spreekwoord in het Engels het best tot uitdrukking komt, is ‘nitpicking’, maar dat is natuurlijk geen heel spreekwoord en heeft bovendien geen relatie met de scheepsvaart. Wel staat in zowel het spreekwoord als in de Engelse term  iets heel kleins centraals. ‘Nitpicking’ betekent namelijk kleine ‘muggenziften’ of ‘mierenneuken’. De spijkers zijn dus ingewisseld voor kleine insecten. Terwijl er in het Engels dus geen heel spreekwoord is, zijn er in het Nederlands zelfs nog meer spreekwoorden met dezelfde betekenis. Uit het spreekwoordenboek van Stoett blijkt dat ‘spijkers op laag water zoeken’ nog een andere betekenis heeft. Namelijk: nietige uitvluchten zoeken of iets bedenken om iets te verbergen of te ontkomen. Niet alleen spijkers op laag water zoeken werd gebruikt om uit te drukken dat men nietige uitvluchten zocht. Er waren nog veel meer varianten in zwang. Voorbeelden van andere uitdrukkingen met een vergelijkbare betekenis zijn: ‘musselen in die gootkijns soken of dat haer int oge soken’, ‘het futselboek zoeken’, ‘het bijltje (met den langen steel) zoeken’ of knorven in de biezen zoeken’. Genoeg mogelijkheden dus voor gevarieerd taalgebruik met spreekwoorden!

Zelf houd ik het toch maar bij spijkers op laag water zoeken. Ik denk dat mijn omgeving vreemd op zou kijken als ik plotseling zou zeggen: ‘musselen in die gootkijns soken of dat haer int oge soken!’ De vraag rest alleen nog welke van de drie scheepsvaartsverklaringen de juiste is. Maar welke dat ook mag zijn, het is duidelijk dat het spreekwoord voortkomt uit zware spijkerzoekactiviteiten. Die scheepsbouwers hadden het maar zwaar. Ik prijs mezelf dus maar gelukkig dat ik alle spijkers die ik tijdens mijn verhuizing op de grond liet vallen moeiteloos heb kunnen terugvinden op de laminaatvloer. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Jong, Zin van de week Tags: spreekwoord, spreekwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. vliegenmxs4allnl zegt

    12 april 2022 om 13:11

    Zie voor een ander taalgebied: https://www.youtube.com/watch?v=wpAS3IHkzPc
    Vanaf 3.05 (maar daarvoor ook leuk)

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Dialect van de week

Nar den buuet goan

“Nar den buuet goan” (naar de boot gaan) betekent in het Wichels “bevallen”. In Wichelen, het dorp waar de inzender van deze zin opgroeide, werd aan kinderen verteld dat baby’s werden afgehaald (ook “kuuepen” (kopen) genoemd) bij een van de vrachtschepen op de Schelde. Het Wichels is een overgangsdialect met opvallend veel dubbelvormen en diftongen. […]

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
Dao heb ich mien naas te hoêg vur sjtaôn
Er hangt een schoer in de lucht
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
#letterkunde
Bewonderenswaardig bewonderen
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Podcast: Leve(n) lezen met Jeroen Dera
Podcast: Leve(n) lezen met Ingmar Heytze
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
Schrijfwedstrijd ‘Neologisme’
#toekomstinterview
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
‘Bedroevend weinig tijd voor het plezier in lezen’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d