Zachte heelmeesters maken stinkende wonden

Spreekwoord van de week • “Zachte heelmeesters maken stinkende wonden”

Halve maatregelen verergeren de kwaal.

Ik heb de gewoonte om veel spreekwoorden altijd maar half te gebruiken. Om een voorbeeld te geven: wanneer ik iemand hoor klagen over de prestaties van anderen, zou ik “tsja.. buurmans gras hè” als reactie kunnen geven. Met mijn enigszins foutieve aanname dat iedereen spreekwoorden heus nog wel kent, wil dit nog wel eens tot verwarring leiden. En ja, ook afgelopen week werd ik er weer op gewezen dat mijn uitspraak dat iets een “gevalletje van een zachte heelmeester” was, véél te vaag was. In mijn eigen droomwereld is dat helemaal niet vaag, maar om daar te komen is er nog wat werk aan de winkel geloof ik. Geen probleem, ik draag graag mijn steentje bij door ook dit spreekwoord eens even goed uit te pluizen!

Het spreekwoord wordt gebruikt wanneer je aan wil geven dat een situatie een rigoureuze aanpak nodig heeft om weer hersteld te worden: het is geen tijd om zacht te zijn maar om kordaat te handelen! Want anders zijn de gevolgen misschien nog wel erger…

Het woord heelmeester is een oude verwoording voor iemand die vooral wonden, breuken en gezwellen behandeld. Heelmeesters zijn echter geen gediplomeerd arts, en er werd dan ook op neergekeken. Er is hier dus sprake van een metafoor: ongediplomeerde doktoren die te zacht te werk gaan, mogelijk omdat ze bang zijn hun patiënt pijn te doen, zorgen voor wonden die niet genezen maar gaan ontsteken.
Het feit dat het oude woord heelmeester wordt gebruikt, geeft al wat weg over het feit dat dit verre van een nieuw spreekwoord is. Maar het spreekwoord kent zelfs een nóg oudere variant. In de 16e eeuw stonden dokters bekend als chirurgijn, in deze tijd kwam het spreekwoord dan ook voor in de variant Een meedelydende Chyrurgyn maeckt stinckende wonden  (Van Dale, DBNL). Het spreekwoord is dus al ruim 400 jaar oud! Ook bestonden er naast de variant met de chirurgijn versimpelde verwoordingen zoals Zachte meesters maken stinkende wonden en zachte meesters, kwade wonden. 

Wel blijft bij al deze varianten de metafoor tussen de dokter en de wonden intact. Maar tegenwoordig zien we soms ook varianten die deze metafoor achterwege laten, zoals Zachte kamerleden maken stinkende wonden of Zachte leiders maken stinkende wonden. Je kunt je afvragen of dit soort varianten ook écht aan kunnen slaan, omdat je wel kennis moet hebben van het originele spreekwoord om het te snappen. Vooralsnog komt de originele variant veruit het meest voor in het Nederlandse taalgebruik. 

We lijken hier overigens weer te maken te hebben met een typisch Nederlands spreekwoord, want directe vertalingen van het spreekwoord zijn niet te vinden in onze buurtalen (Van Dale). Een Engels spreekwoord dat, ook medisch gezien, enigszins in de buurt komt is Rip off the bandaid, met de betekenis dat je maar beter iets snel kan doen en de pijn accepteren dan het proces op een zachte wijze aangaan en zo verergeren. Maar goed, daar mist dan wel een beetje de rol van de heelmeester, dus een perfecte equivalent zou ik het niet noemen. 

Of je nou heelmeester, hoogopgeleide arts, kamerlid of wat dan ook bent, het is dus écht wel beter om soms gewoon hard en direct te handelen, want stinkende wonden – dat wil niemand. Ik ben dan ook wel blij dat de mensen in mijn omgeving geen zachte heelmeesters zijn geweest in het benoemen van het feit dat ik soms té vaag ben, zo kan ik in de toekomst hopelijk heel wat stinkende misverstanden voorkomen en blijf ik mij inzetten als harde heelmeester tegen het tekort aan kennis van spreekwoorden. 😉