• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘Je wordt wat je weet’

10 november 2023 door Matthijs van Bemmel Reageer

Heitman’s Wormmaan laat zich lezen als een complexe ideeënroman. Eén van deze ideeën is de menselijke verwovenheid met de natuurlijke wereld en het daarbij deconstrueren van deze “scherp gedefinieerde dualiteit” om plaats te maken voor de oorspronkelijke hoofdrolspeler: “het oppermachtige grijze gebied ertussen […] de allesomvattende eenheid en grenzeloze verbondenheid van alles op aarde” (250-1). Een nieuwe metafictionele interpretatie zal blootleggen dat de roman verhalen aanrijkt als mechanisme achter het dominante dichotome (bio)discours én het monistische alternatief. Dat wil zeggen: denken en praten in binaire tegenstellingen rondom ‘biologische’ onderwerpen zoals mens/dier of mens/aarde en juist het schetsen van deze concepten als één geheel.

In Wormmaan zijn grofweg twee vertellers aan het woord: hedendaags hoofdpersoon Elke en een alwetend collectief aan voorouders. Deze voorouders vertellen—en dat melden ze ook regelmatig aan de lezer—het verhaal van Ra, de tweede hoofdpersoon, die circa negenduizend jaar geleden leefde. Volgens hen draaide destijds alles om verhalen: “Hoe ze verhalen vertelden, waar andere verhalen uit voortkwamen, die weer andere verhalen rechtvaardigden. Alles voor een beetje houvast” (74). In tegenstelling tot nu, zorgden de verhalen toen juist voor een verbinding tussen mens, dier en aarde. Zo luidde hun ‘scheppingsverhaal’ dat ze voortkwamen uit klei en zodoende geloofde deze mensen “in hun schepper: aarde. Ze zagen dat ze weinig van de dieren verschilde” (88-9).

Elke, zonder tussenkomst van deze voorouders, doet precies hetzelfde: ze legt bloot hoe de mens betekenis geeft aan de wereld middels verhalen. Helaas leiden sommige hedendaagse verhalen juist tot een mythische (lees: afstandige) ‘ander’, wat op zijn beurt vernietiging faciliteert. Zo ontstaat de mythe dat het hoefje van een dwerghert geluk brengt en omdat “ze het elkaar keer op keer vertelden, zei hij, bleven ze erin geloven. Ze leerden hun margarine-etende kinderen hele kleine strikken zetten en vingen stuk voor stuk de hertjes weg” (117-8).  

De grens tussen feit en fabel vervaagt doordat verhalen bepalen wat de werkelijkheid is. Dit heeft het duidelijkst betrekking op sociale dichotomen zoals man-vrouw. Daarover zegt Elke: “Dit rigide categoriseren […] is een denkraam dat enkel overleeft in verhalen, verhalen die ooit of op andere plaatsen in de wereld aantoonbaar anders waren” (157). Toch heeft het juist ook betrekking op de ogenschijnlijk meer ‘objectieve’ der feiten zoals wat een mens is en wat niet. De wetenschappers die volgens de biologische maatstaaf een nieuwe aap hadden ontdekt werden “betrapt door de werkelijkheid” doordat deze ‘aap’ gebruik maakte van stenen werktuigen en vuur, waarna het concept mens werd uitgerekt en “de vondst met een enkele pennenstreek alsnog een hominide werd” (252). 

De wormen in deze roman hebben kritiek op hoe de mens hen betekenis toeschrijft: “je verwart je eigen odyssee met de onze” (222). Daarin schuilt de kernboodschap van deze roman: of het nou voortkomt uit de Bijbel of de wetenschap, absolute waarheid is een illusie die voortkomt uit dominante door de mens bedachte verhalen. Wormmaan toont ons het mechanisme daarachter: “We willen graag begrijpen, dus maken we plaats en groeien er zo snel mogelijk naartoe. Vullen de ruimte met onszelf, zoals de worm zijn gang. Daarbuiten bestaat er niets” (118). “Het zijn de feiten die houvast bieden. Je kunt er niet omheen […] en voor je het weet dicteert ze je waarneming” (210-2). Ofterwijl: “De worm is waar! Je wordt wat je weet!” (225).

Geciteerde werken

Heitman, Mariken. Wormmaan. Amsterdam, Atlas Contact, 2022.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Jong, Uitgelicht, Uitgelicht Jong

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Openingszin van de week

Het nieuws reisde snel, zoals dat soort nieuws doet.

De openingszin van Luister van Sascha Bronwasser weet in één klap de kern van het boek te vatten.

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Een beest van een constructie
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
Dao heb ich mien naas te hoêg vur sjtaôn
Er hangt een schoer in de lucht
#letterkunde
Klassiekers uit de klas!
Het nieuws reisde snel, zoals dat soort nieuws doet.
Deze kennismaking zal kort zijn.
Het poppenboek: een vergeten genre
Get ready with… Heile van Beersel
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
Schrijfwedstrijd ‘Neologisme’
#toekomstinterview
‘Bekijk tijdens je studie al wat er allemaal mogelijk is, wacht niet tot iets moet.’
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d