Een zomer vrij van nut (13) Tot nu toe in Een zomer vrij van nut: in het vroege voorjaar van 2027 is de jonge universitair docente Sanne de Bree begonnen bij de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur. Maar er is niets meer te doen. Studenten komen niet meer naar college omdat de kunstmatige intelligentie in hun oor alles wat ze moeten weten toch wel voorzegt. Artikelen … [Lees meer...] overZal ik je een column voorlezen?
De structuur van Kwaadschiks
40 jaar tandeloos (53) Een van de redenen voor mij om ook als taalkundige geïnteresseerd te zijn in De tandeloze tijd is dat het een van de omvangrijkste samenhangende brokken Nederlands is die we hebben. Je kunt lettergrepen bestuderen, of woorden, of zinnen, of gesprekken, maar je kunt ook omhoog reiken naar iets groots, naar het grootste – en dan is een romancyclus het … [Lees meer...] overDe structuur van Kwaadschiks
Zie maar eens wijs te worden uit die spaghettikluwens
40 jaar tandeloos (52) De schrijver A.F.Th. van der Heijden heeft weleens gezegd dat hij bewust digibeet is. Hij schrijft zijn boeken niet op de computer, maar op een typemachine – een elektrische typemachine weliswaar, maar dat is het enige compromis aan de moderne tijd. Ik ben onvoldoende doorgedrongen in de Van der Heijdenologie om te kunnen verklaren waarom de … [Lees meer...] overZie maar eens wijs te worden uit die spaghettikluwens
Wolkom, kollega’s!
Vandaag is een feestelijke dag. Het centrum van Neerlandistiek verplaatst zich naar Leeuwarden omdat we daar Frisistyk openen. Een eigen redactie gaat daar een zuster verwelkomen, een online tydskrift foar taal- en letterkunde. Een zuster die bij ons in huis komt wonen: ze heeft een eigen website, een eigen url (www.frisistyk.nl) en maakt eigen keuzes. De artikelen zullen … [Lees meer...] overWolkom, kollega’s!
Onze grootste schrijver
40 jaar tandeloos (51) In Kwaadschiks verwijst A.F.Th. van der Heijden ineens naar collega-schrijvers. In eerdere delen bleven die verwijzingen naar Nederlandse schrijvers beperkt – ik heb al gewezen op verwijzingen naar Frans Kellendonk en Gerard Reve, in Advocaat van de hanen zit een bekende pastiche op S. Carmiggelt, en verder wordt een doodenkele keer verwezen naar een … [Lees meer...] overOnze grootste schrijver
Hij hield van het uitstekende bot onder haar linkerknieschijf
40 jaar tandeloos (50) Er is een tweetal thema's dat pas vanaf deel 5 aan bod komt in De tandeloze tijd: liefde, en jaloezie. In de delen 1 tot en met 4 lijken Albert Egberts en Ernst Quispel nauwelijks echt geïnteresseerd in hun partners. Te weinig om grote liefde te voelen, te weinig om jaloers te zijn. Als Zwanet met Ernst trouwt in plaats van met Albert blijkt uit … [Lees meer...] overHij hield van het uitstekende bot onder haar linkerknieschijf
Die modderstroom van taal… hield het dan nooit op?
40 jaar tandeloos (49) Ik schreef al eerder over de opvatting van Jaap Goedegebuure die meende dat Ernst Quispel in Advocaat van de hanen een 'karikatuur' is van Albert Egberts: een mislukte schrijver tegenover een echte kunstenaar. Toen Goedegebuure dat schreef, was Kwaadschiks nog niet verschenen, waarin de échte anti-Egberts opduikt: Nico Dorlas. Waar Albert Egberts … [Lees meer...] overDie modderstroom van taal… hield het dan nooit op?
Hopelijk wordt het schoolvak nu beter
De nieuwe kerndoelen zijn er! De afgelopen maanden heeft een groep docenten, universitaire neerlandici, onderwijskundigen en anderen gewerkt aan lijsten met punten van wat de basisscholen en de middelbare scholen al onze leerlingen in ieder geval moeten leren over taal en Nederlands (en trouwens ook over rekenen en wiskunde). Natuurlijk: na vele jaren van kritische discussie … [Lees meer...] overHopelijk wordt het schoolvak nu beter
Een regelrechte zonde tegen het heilige bestaan
40 jaar tandeloos (48) Alle delen van De tandeloze tijd hebben natuurlijk alles te maken met alle andere delen. De verleiding is groot om de eerste vier delen centraal te stellen, als de delen waar alles uit is voortgekomen: deel 5, De helleveeg, biedt een nieuwe kijk op de familie van Albert Egberts en deel 6, Kwaadschiks, laat zien hoe de wereld van Ernst Quispel er ruim … [Lees meer...] overEen regelrechte zonde tegen het heilige bestaan
Snappen jullie dan nooit iets, stelletje stomkoppen?
40 jaar tandeloos (47) Misschien nog wel meer dan andere delen van De tandeloze tijd is De helleveeg een familieroman. Natuurlijk, ook in de eerste delen, met name Vallende ouders en De gevarendriehoek speelt de familie van Albert Egberts een belangrijke rol, zoals er ook later van allerlei personages allerlei trauma's worden opgerakeld. Maar nooit staat de familie zo … [Lees meer...] overSnappen jullie dan nooit iets, stelletje stomkoppen?
Philip Dröge over indianen uit Overijssel
In september 2023 verscheen het boek 'Tawl. Hoe de Nederlandse taal (bijna) Amerika veroverde' waarin Philip Dröge beschrijft hoe hij op de fiets op zoek gaat naar de resten Nederlands die je nog vindt in het noorden van de Amerikaanse staten New York en New Jersey. Aan de hand van tal van mooie, soms bijna moeilijk te geloven verhalen, laat hij zien wat de Nederlandse … [Lees meer...] overPhilip Dröge over indianen uit Overijssel
Alweer werd ik niet de kamer uit gestuurd
40 jaar tandeloos (46) In het allereerste artikel ooit op deze site, 'Over stijl' van Ton Anbeek en Arie Verhagen uit 2001, komt De tandeloze tijd al aan de orde. Het artikel van Anbeek en Verhagen is een pleidooi voor de stilistiek, het onderzoek naar stijl, als een overlap tussen taal- en letterkundig onderzoek. Als casus nemen de auteurs de eerste bladzijde van Het hof … [Lees meer...] overAlweer werd ik niet de kamer uit gestuurd
Wat betekent het woord ‘woord’?
Hier is een intrigerend geheim van de taalwetenschap: we weten niet wat een woord is. Er bestaat niet alleen geen definitie van die alle taalkundigen bevredigt, het is waarschijnlijk moeilijk om een definitie te geven die ook maar iemand bevredigt. Waar niet-taalkundigen over taal vaak nadenken als een verzameling woorden – we doen verkiezingen van 'woorden van het jaar', het … [Lees meer...] overWat betekent het woord ‘woord’?
Helleveeg
40 jaar tandeloos (45) Hoewel er dertien jaar verstreken waren na het verschijnen van het vorige deel van De tandeloze tijd, keerden veel van de thema's en motieven terug in De helleveeg, schoenen bijvoorbeeld, speeksel, honden en incest. Zelfs Italië komt in deze verder door en door Nederlandse roman heel even langs – de huwelijksreis van titelpersonage Tiny zou naar Lugano … [Lees meer...] overHelleveeg
Alles wat je wil weten over de zachte g
Op 21 september 2023 organiseerde Brabanders en hun Taal de online lezing 'Alles wat je wil weten over de zachte g', door Marc van Oostendorp. Brabanders en hun Taal is een gemeenschap waarbij iedereen die de Brabantse taal en cultuur een warm hart toedraagt, welkom is en zich thuis kan voelen. Brabanders en hun Taal wordt mogelijk gemaakt door Erfgoed Brabant. … [Lees meer...] overAlles wat je wil weten over de zachte g
Ze stonden een tijdje zwijgend naast elkaar in de diepte te kijken
40 jaar tandeloos (44) Zoals in alle andere delen van De tandeloze tijd speelt de ruimte een belangrijke rol in Advocaat van de hanen. In de oorspronkelijke trilogie is een van de delen De gevarendriehoek genoemd naar het geografische platte vlak (er wordt een stukje Geldrop mee aangeduid dat ongeveer een driehoek is op de kaart) en de andere dimensie, hoog-laag, wordt … [Lees meer...] overZe stonden een tijdje zwijgend naast elkaar in de diepte te kijken
Wrakhoutkunstenaar
40 jaar tandeloos (43) In zijn stuk over Advocaat van de hanen in het Lexicon van literaire werken, (en in een eerder stuk in Ons Erfdeel) ontwikkelt Jaap Goedegebuure een opmerkelijk idee over het verschil tussen Albert Egberts (protagonist van de delen 1, 2 en 3 van De tandeloze tijd en bijfiguur in deel 4) en Ernst Quispel (protagonist van deel 4 en bijfiguur in deel … [Lees meer...] overWrakhoutkunstenaar
Niet in die poepigheid
Nene leert Nederlands "Blinderik!" Het is altijd leuk om uitgescholden te worden door een kind, vooral als het je eigen kind is, en vooral als ze ermee aangeeft nu in een van de laatste details van de grammatica bekend te geraken: die van de woordvorming met voor- en achtervoegsels. "New formations in -erik are rare. They often sound slightly artificial", … [Lees meer...] overNiet in die poepigheid
Je moet nodig eens naar de oogarts, want je loopt overal tegenop
40 jaar tandeloos (42) Met het verschijnen van Advocaat van de hanen is in 1990 De tandeloze tijd ontploft. Het was voor zover we weten altijd al Van der Heijdens bedoeling dat deel 3 verteld zou worden uit verschillende perspectieven. Maar Advocaten is deel 4, verscheen uiteindelijk jaren vóór dat 'polyfone' deel 3, en had een andere hoofdpersoon: niet langer Albert … [Lees meer...] overJe moet nodig eens naar de oogarts, want je loopt overal tegenop
Amsterdam als verhaal
Wat is een stad? Iedereen doet altijd maar alsof het volkomen vanzelf spreekt waar je het over hebt als je het over Amsterdam hebt ('ik ben vandaag in A. geweest', 'ik houd van A.!', 'naar A. wil ik nooit meer toe!'), maar zo duidelijk is het bij nadere beschouwing helemaal niet. Er zijn om te beginnen heel verschillende soorten betekenissen. In de eerste plaats kan … [Lees meer...] overAmsterdam als verhaal
‘Ja, ik weet het, ik moet me nog opmaken’
40 jaar tandeloos (42) Als iemand het verfillmen van boeken wil bekritiseren, zou die kunnen beginnen bij de film Advocaat van de hanen (1996) van Gerrit van Elst (tegen een kleine vergoeding te bekijken bij het Filmmuseum). Het is een film waarbij heel onduidelijk is, in ieder geval aan mij, wat de regisseur heeft willen doen, behalve bepaalde, vrij lukraak gekozen scenes … [Lees meer...] over‘Ja, ik weet het, ik moet me nog opmaken’
Waar komt de zachte g vandaan?
Een video van Bart Lijdsman … [Lees meer...] overWaar komt de zachte g vandaan?
God was ’m gepiept, en zijn nalatenschap… een en al nalatigheid
40 jaar tandeloos (41) Ik heb nu al een paar keer betoogd dat De tandeloze tijd – behalve natuurlijk op allerlei andere manieren – te lezen is als een postkatholiek werk, waarin wordt onderzocht wat er rond de millenniumwisseling over is van het christendom. Zoals het in Onder het plaveisel het moeras staat: God was ’m gepiept, en zijn nalatenschap… een en al … [Lees meer...] overGod was ’m gepiept, en zijn nalatenschap… een en al nalatigheid
‘al sprak je het volgens Albert uit als La Tatanèlla’
40 jaar tandeloos (40) Een boek lezen is in 2023 echt iets anders dan het pakweg in 1996 was. Deel 3 van De tandeloze tijd speelt zich voor een belangrijk deel af in Napels en er worden allerlei straatnamen in genoemd. Vrij belangrijk is bijvoorbeeld de kroeg La Tattamella in de Vico detto Fico, waar Albert naartoe wordt gebracht door zijn vriend Gesù Porporà, en waar hij … [Lees meer...] over‘al sprak je het volgens Albert uit als La Tatanèlla’
Comen en commen in de Reynaert
In een interessant artikel over het rijm in Vanden vos Reynaerde wijst Rik Van Daele in het voorbijgaan op een interessant verschijnsel: de naam Lamfroyt wordt altijd met een o geschreven, behalve als hij in rijmpositie voorkomt: dan is het Lamfreyde. Van Daele bespreekt niet echt waarom er deze variatie is, en waarom de vormen op deze manier verdeeld zijn over de rijmen. Nu … [Lees meer...] overComen en commen in de Reynaert