‘En dan 100.000 jaar collationeren.’ Piet Verkruijsse (27 januari 1943 - 20 februari 2012) ‘Hm. Tja. Hm.’ [lange stilte] ‘En de bron?’Het is jammer dat de klank van tabak en donkerronkende klinkers in een zuinig lachende mond geen eigen letters of leestekens hebben. Want die gaven de woorden van Piet Verkruijsse soms een heel eigen, andere lading. Milder, cynischer … [Lees meer...] overIn memoriam
Artikel
Etymologica: in groot jolijt
De Duitse dichter Oswald von Wolkenstein (1376/77-1445) heeft een relatief groot aantal gedichten geschreven in zijn Zuidtiroolse dialect. Het eigenaardige is daarbij dat enkele van die gedichten niet in dat dialect zijn geschreven maar in een Nederduitse of Nederlandse taalvariant. Het gaat daarbij om het “maccaronigedicht” Do fraig amors, (Kl. 69) waarbij de regels van elke … [Lees meer...] overEtymologica: in groot jolijt
Gedachte-algebra
De relatie tussen taal en denken is een van de klassieke problemen van de filosofie: bepaalt de taal het denken? Of is de relatie andersom? Een groep onderzoekers zette vorige week een nieuwe stap in deze discussie met een op internet gepubliceerd artikel over de 'gedacht-nalgebra' – een wiskundig systeem dat moet beschrijven hoe onze gedachten – van ons, mensen, niet sprekers … [Lees meer...] overGedachte-algebra
De magie van het ontgoocheld geloof
De Kellendonklezing van Nina Polak Vorig jaar, tijdens het na-ijlen van lockdowns en covid, waren we als Kellendonkcommissie even bang over de teruggelopen opkomst bij de jaarlijkse Kellendonklezing. Maar dit jaar zat de Aula weer als vanouds goed vol. En de aanwezigen werden niet teleurgesteld: Nina Polak hield een fraai betoog over burgerlijke interieurs, Van … [Lees meer...] overDe magie van het ontgoocheld geloof
The prestige
Onlangs herlas ik voor de zoveelste keer het sonnet over de gezwinde grijsaard. En ineens viel me iets op. Dit was niet een gewoon sonnet, het was een goocheltruc. Daarmee bedoel ik niet dat P.C. Hooft op magische wijze de taal hanteerde, of dat zijn werk iets magisch heeft – nee, ‘De gezwinde grijsaard’ volgt de structuur van een goede truc. Inclusief the prestige. Een gewone … [Lees meer...] overThe prestige
Standaardtaal in het onderwijs: een advies van de Taalunie
In maart 2020 legde het Algemeen Secretariaat van de Taalunie een advies neer over het gebruik van de standaardtaal in het onderwijs. De adviescommissie bestond uit Vlaamse en Nederlandse taalwetenschappers. Hun advies lag sterk in het verlengde van Iedereen Taalcompetent, de eerder verschenen visietekst van de Taalunie over duurzaam onderwijs van het Nederlands in de 21ste … [Lees meer...] overStandaardtaal in het onderwijs: een advies van de Taalunie
‘Niet op grammatica geredacteerd’
Ook bij taalvaardigheid lijken de politieke posities verruild. Rechts hanteert nu het oude socialistische emancipatieargument, links het oude liberale keuzevrijheidsargument. Het zal door die verwarring zijn dat een debat over taalvaardigheid nagenoeg onmogelijk is. Gevoed door aantijgingen als ‘woke waanzin’ en ‘calimerogedrag’ bespeuren de partijen bij elkaar verloedering en … [Lees meer...] over‘Niet op grammatica geredacteerd’
Ramp
Ik heb het geprobeerd. Al een paar dagen. Iets schrijven over het gedicht (‘gedicht’), getiteld ‘In Tweestromenland’ dat lokale charmezanger Frank Boeijen heeft gewrocht naar aanleiding van de aardbevingscatastrofe in Turkije en Syrië. Aanleiding: de huiveringwekkende foto van Mesut Hançer die de hand vasthoudt van zijn vijftienjarige dochter Irmak, die onder het puin bedolven … [Lees meer...] overRamp
Een nare juffrouw
Over een boekomslag van Belcampo De afbeelding op een boek is voor de lezer in het algemeen een gegeven. Voor de aanschaf van een boek volstaan de naam van de auteur en de titel. Voor de auteur is het een heel ander verhaal. Hij bemoeit zich vaak met de afbeelding op het boek (en schrijft zelf de flaptekst); soms levert hij een foto, of tekening, en stemt beeld en … [Lees meer...] overEen nare juffrouw
Ook heel persoonlijk naar mijzelf kijkend
Enthousiasme is misschien niet het eerste wat je verwacht van een boek over de retorische analyse van politiek taalgebruik. Maar de titel van Robbert Wigts boek over 'de overtuigende taal van Mark Rutte' heet Supergaaf, en het toont de premier in zijn kenmerkende schaterlach. Het is dan ook echt een boek dat het plezier laat zien in overtuigen. Dat komt door Rutte en het komt … [Lees meer...] overOok heel persoonlijk naar mijzelf kijkend
Het enige levensverhaal dat ik echt ken
Gisterenavond mocht ik in de postacademische cursus over recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde een college verzorgen over De Mistukoshi Troostbaby Company (2021) van Auke Hulst. Het is de negentiende editie van deze zeer succesvolle reeks, georganiseerd door collega Jos Muijres. Wat ooit begon in een gewone collegezaal voor zo'n dertig deelnemers is uitgegroeid tot een … [Lees meer...] overHet enige levensverhaal dat ik echt ken
Wijsheid versus de hoedanigheid van wijs te zijn
Volgens Van Dale is een definitie van wijsheid: 'de hoedanigheid van wijs te zijn'. Waarschijnlijk hebben woordenboeken over de hele wereld zulke definities voor wisdom, sagesse, ਸਿਆਣਪ, мудрість. Maar er valt wel wat op af te dingen, zegt de Franse taalwetenschapper Friederike Moltmann in een recent artikel. Neem bijvoorbeeld het verschil tussen de volgende twee … [Lees meer...] overWijsheid versus de hoedanigheid van wijs te zijn
Brenger van licht en stilte in een klas op maandagmiddag
Maandagmiddag 13.00 uur, V4b. Een grijnzende duivel is op het smartboard geprojecteerd. Tafels en stoelen zijn in een cirkel in de klas geplaatst, zodat iedereen elkaar aan kan kijken. De fragmenten van Lucifer die vandaag gelezen worden liggen klaar. De handgeschreven samenvattingen van de vorige les zijn uitgedeeld. De leerlingen komen binnen. De rollen voor die dag worden … [Lees meer...] overBrenger van licht en stilte in een klas op maandagmiddag
De tekorten van de menselijke taal
Volgens veel taalkundigen is de menselijke gesproken taal het meest geperfectioneerde communicatiesysteem van alle tekenystemen (mensen- en dierentalen) die op deze wereld bestaan. De bijentaal bij voorbeeld stelt de gebruikers ervan op een ingenieuze manier aan hun mededieren mede te delen waar en op welke afstand interessante honingbronnen te vinden zijn maar deze beestjes … [Lees meer...] overDe tekorten van de menselijke taal
Vragen over ’t aapenland
Praten over historischeletterkundefragmenten (2) Op 16 februari 2021 plaatste ik op Neerlandistiek een bijdrage met de titel Praten over historischeletterkundefragmenten. Geïnspireerd door en in navolging van het succesvolle Pratenoverromanfragmenten – een initiatief van Hans Goosen – pleitte ik er in dat stuk voor op vergelijkbare wijze historische letterkunde te … [Lees meer...] overVragen over ’t aapenland
Het hoor van Rob de Wijk
Bijna een jaar duurt de oorlog in Oekraïne nu, geen dag is voorbijgegaan zonder moordpartijen in Europa, iets waarvan het moeilijk is om je er niet vanuit een aantal verschillende oogpunten naar te kijken. BNR, toch al een van de beste radiozenders van Nederland, heeft, heel lovenswaardig sinds het begin van de oorlog een dagelijkse podcast aan het fenomeen gewijd, waarin de … [Lees meer...] overHet hoor van Rob de Wijk
Overloopgebied
De zee en het atelier (2) Gisteren verzorgde dr. Eveline de Smalen, curator van het Werelderfgoedcentrum Waddenzee, een heel goede collegemiddag voor de tweedejaarsstudenten van mijn onderzoeksatelier over de literaire verbeelding van de Waddenzee. Blue Humanities en de Wadden. Wat kunnen de letteren in het algemeen en de neerlandistiek in het bijzonder bijdragen aan … [Lees meer...] overOverloopgebied
Als een dief in de nacht
In de nacht van maandag 6 op dinsdag 7 februari slaap ik slecht. De situatie in Turkije en Syrië houdt me bezig. Het aardbevingsleed bepaalt mij bij het leven. Of bij de dood eigenlijk. Het dodental blijft maar stijgen, er zijn vele slachtoffers. Mensen hebben in korte tijd veel verloren. Geliefden zijn gestorven, gewond, hebben geen huis meer. Ik pieker. Ik draai. Als een dief … [Lees meer...] overAls een dief in de nacht
Familienamen, hoe spreek je ze uit: Van Poucke
Wie geïnteresseerd is in klassieke muziek heeft de familienaam zeker wel eens gehoord, die van broer en zus Van Poucke, hij pianist, zij celliste, en beiden niet de minsten. Hun naam is ook de moeite waard. Dat begint er al mee dat van de familienaam Van Poucke nog een tweede schrijfwijze bestaat, namelijk Van Poecke. Ze zijn in Nederland geen van beide frequent, sterker … [Lees meer...] overFamilienamen, hoe spreek je ze uit: Van Poucke
Breng de taal naar de sprekers
Het moet voor David Crystal een bijzonder gevoel zijn om te weten dat hij een pionier is geweest. Hij is nu 81 en zo'n veertig jaar geleden gaf hij zijn baan aan de Universiteit van Bangor eraan om 'onafhankelijk geleerde' te worden en vooral nog op te treden als wat we nu wetenschapscommunicator noemen voor de taalkunde. Meer dan honderd boeken schreef hij, talloos zijn zijn … [Lees meer...] overBreng de taal naar de sprekers
‘Het Reynaertraadsel’ en de hebzucht van koning Nobel
Vorig jaar september publiceerde René Broens zijn oplossing van het Reynaert raadsel. Het is, wat de Fransen noemen, een ‘petit livre’: bijna 200 bedrukte bladzijden, waarin de lezer kennismaakt met een nogal andere visie op de literaire vos. Vossejagers die dit boek gaan lezen in de hoop hun naam daarin vaak genoemd te zien, zullen teleurgesteld worden. De ‘Aangehaalde … [Lees meer...] over‘Het Reynaertraadsel’ en de hebzucht van koning Nobel
De universele jongen
In het boekcadeau van dit jaar, Dolfje Weerwolfje van Paul van Loon, spelen mannelijke personages de hoofdrol. Dat is ook zo in Maximiliaan Modderman geeft een feestje van Joukje Akveld, het prentenboek van de Nationale Voorleesdagen 2023, en in het Boomhut-Kinderboekenweekgeschenk over Terry en Andy. Wie de titels van de afgelopen twintig jaar bekijkt, ziet dat witte jongens … [Lees meer...] overDe universele jongen
Etymologische aanvretingen van de morfologie
Het werkwoord eten is op het eerste gezicht een doordeweeks werkwoord. Het komt frequent voor, en het wordt al vroeg verworven door kleuters, maar morfologisch is het bijzonder. Het voltooid deelwoord zou eigenlijk geëten moeten luiden, of samengedrukt: geten, en die vorm is ook geattesteerd in het Middelnederlands. Maar in de standaardtaal is het nu gegeten. Het ge-prefix … [Lees meer...] overEtymologische aanvretingen van de morfologie
Het frequentste rijmwoord komt het eerst
Er is een probleem met bestaande rijmwoordenboeken: ze zijn symmetrisch, de zaken worden zo gepresenteerd dat als slaap op raap rijmt, dat dan ook raap op slaap rijmt. Die zaken liggen misschien iets ingewikkelder. In handboeken voor beginnende vormvaste dichters wordt wel gesteld dat de volgorde waarin je de rijmen presenteert er óók toe doet. Het tweede rijmpje is wat … [Lees meer...] overHet frequentste rijmwoord komt het eerst
Het complot van bloeddorstige reptielen: een eeuwenoud antisemitisch narratief
Op donderdag drie november 2022 maakte de gemeente van Amsterdam bekend dat de Britse complotdenker David Icke Nederland niet in mocht komen. Icke zou spreken op een demonstratie van ‘Samen voor Nederland’, die eerder al werd verplaatst van de Dam naar het Museumplein vanwege veiligheidsoverwegingen. De IND stelde, in samenspraak met de politie en de NCTV, dat Icke een gevaar … [Lees meer...] overHet complot van bloeddorstige reptielen: een eeuwenoud antisemitisch narratief