In het in cultuur gebrachte deel van de Biesbosch ten westen van Werkendam lagen de gronden van een bekend geslacht akkerbouwers. Een deel van de in de Kooiwaard (zie kaart hieronder) gelegen gronden had een eigen (informele) naam: “Het Strooiestuk”. De familie wist niet waar de naam vandaan kwam. Hoe was men ooit aan die naam gekomen? Kaart van het betreffende gebied in … [Lees meer...] overEtymologica: Het Strooiestuk
Etymologica
Etymologica: Het raadsel van roest
Met ons woord voor ijzerbederf is iets vreemds aan de hand: roest en kennelijke evenknieën als Duits Rost en Engels rust zijn alle van Germaanse oorsprong doch niet of maar moeilijk te herleiden tot een enkele, gemeenschappelijke voorloper. Dit bemoeilijkt de algemeen aanvaarde duiding dat het woord verwant is aan rood. Verschil in … [Lees meer...] overEtymologica: Het raadsel van roest
Etymologica: Leeuwarden en andere warden
Tot ver in de middeleeuwen wonen de meeste Friezen op verhoogde erven verstrooid over een wijd, zeebetwist kwelderland dat bij hoge vloed telkens weer overstroomt, tot aan het uitgestrekte achterland met zijn veen en broekbossen. Een van die erven groeit uit tot een hoofdstad, met een naam die nog altijd een duiding vergt. Een ander land, een eigen taal Door de macht van … [Lees meer...] overEtymologica: Leeuwarden en andere warden
Etymologica: Donar en Wodan
Voordat de god van het christendom ten tonele werd gevoerd, hingen de Germaanstalige volkeren in onze streek een polytheïstische godsdienst aan. Een voorname rol in dat geloof hadden de goden die we nu Donar en Wodan noemen. Dat we die namen gebruiken, is opmerkelijk. Ze zijn namelijk niet Nederlands. Waar komen ze dan vandaan? Hoe werden de goden ooit in het Nederlands … [Lees meer...] overEtymologica: Donar en Wodan
Etymologica: Beter een goede boer dan een slechte buur
Middeleeuws Nederlands in de Brabantse dialecten Hoe zagen de Brabantse boerderijen er in de zeventiende eeuw uit? Op basis van houtskeletten in oude boerderijen, historische afbeeldingen en archeologisch onderzoek is daar behoorlijk wat over te zeggen. Maar ook de taalkunde kan soms interessante gegevens bijdragen, zoals uit dit artikeltje zal blijken. Zo biedt een … [Lees meer...] overEtymologica: Beter een goede boer dan een slechte buur
Etymologica: De Hooge en Lage Laar en de Geffelkamp
In het noorden van Dussen, juist ten westen van de Kornsche Dijk, enkele kilometers ten oosten van de Biesbosch, bevinden zich gebiedjes met de naam ‘Geffelkamp’ en ‘Hooge en Lage Laar’. Namen, informele boerennamen waarschijnlijk, die ons weinig tot niets zeggen. Waarom noemden de boeren de omgeving van hun percelen zo? Het gebied bij Dussen. Links de Biesbosch, Hank en … [Lees meer...] overEtymologica: De Hooge en Lage Laar en de Geffelkamp
Etymologica: Kaesijoleert?
Als L.A. te Winkel en Matthias de Vries een spellingregeling ontwerpen voor wat later bekend zou worden als het Woordenboek der Nederlandsche Taal, kennen zij een groot belang toe aan de uitspraak. In De grondbeginselen der Nederlandsche spelling uit 1863 formuleren zij als hoofd- en grondregel van de spelling de zogeheten Regel der Beschaafde Uitspraak: Stel in uw schrift … [Lees meer...] overEtymologica: Kaesijoleert?
Etymologica: Aardbei
Je zou ’t misschien niet denken maar de aardbei is een oeroude vrucht. In de bronstijd (ca. 3000 tot 800 voor Christus) werd ie al gebruikt. Hoe ze dat weten is me een raadsel. Ik kan me niet voorstellen dat er prehistorische aardbeien gevonden zijn; ik kan de mijne amper twee dagen goed houden. Die oude aardbei was de aardbei die we nu ‘wilde aardbei’ noemen. Hij komt nog … [Lees meer...] overEtymologica: Aardbei
Etymologica: De Engelse Stoof en andere Wijkse namen
Tegenwoordig schrijft men de straatnaam Engelsestoof in Spijk, een buurtschap, ooit een landtong van de Maas, in het noordelijke gebied van Wijk en Aalburg, doorgaans aan elkaar. Vooral in oudere teksten ziet men de naam uit twee delen bestaan: Engelse en Stoof. De verklaring van deze straatnaam is nog niet zo eenvoudig. Van tevoren merken we op dat de naam Engelse Stoof pas … [Lees meer...] overEtymologica: De Engelse Stoof en andere Wijkse namen
Etymologica: Zomer
Onze voorouders, de Indo-Europeanen, onderscheidden maar twee seizoenen, winter en zomer. We hebben ’t dan over ’t vierde millennium voor ’t begin van onze jaartelling. Voor de ‘zomer’ bestond toen een benaming die we in de Germaanse talen nog terugvinden, in allerlei variaties, o.a. summer (Engels), sommer (Duits), simmer (Fries). In ’t … [Lees meer...] overEtymologica: Zomer
Etymologica: IJsvogel
Volgens het WNT vertoont de ijsvogel (Alcedo ispida L.), die inheems is, zich ’s winters veel meer dan ’s zomers en houdt hij zich dan veelal bij wakken of bijten in het ijs op. Daarmee wordt dus gesuggereerd dat dat de reden is waarom hij zo heet. In de vogelgids van Elphick en Woodward wordt echter opgemerkt dat de ijsvogel helemaal niet tegen ijs kan: “Als het … [Lees meer...] overEtymologica: IJsvogel
Etymologica: De muil van Muilwijk en Muilkerk
Wie via de A27 de route Breda-Geertruidenberg-Gorinchem Utrecht volgt, ziet ten noorden van Geertruidenberg in het oosten in de verte een oude zeedijk. Langs die oude zeedijk uit 1461 vinden we twee toponiemen met Muil erin: Muilkerk en Muilwijk. Muilkerk staat op het rechter kaartje uit 1858 nog aangeduid. Muilwijk staat niet op het kaartje. Het lag bij Gantelwijk (thans … [Lees meer...] overEtymologica: De muil van Muilwijk en Muilkerk
Etymologica: Kruistocht en kruisvaart
De kruistochten of kruisvaarten waren oorlogen, waarin Europese christenen pogingen deden het Heilige Land te heroveren op de moslims. De term kruistocht of kruisvaarder werd in het begin niet gebruikt, al werd er wel gesproken van ridders van het kruis of ridders van Christus. De kruisvaarders zagen zichzelf dan ook vooral als pelgrims. Later kwam het … [Lees meer...] overEtymologica: Kruistocht en kruisvaart
Etymologica: Slagenland als veldnaam
In mijn leven kom ik regelmatig met de veldnaam Slagen in aanraking. In ’s-Hertogenbosch fietste ik jarenlang langs de wijk ‘De Slagen’. In mijn werkzame bestaan was ik betrokken bij gebiedsprojecten in Natura 2000-gebied ‘De Langstraat’ bij Waalwijk, waar het waarschijnlijk bekendste slagenlandschap van ons land ligt. En ook in oostelijk Altena zijn er diverse gebieden met het … [Lees meer...] overEtymologica: Slagenland als veldnaam
Etymologica: Knekelveld en knekelhuis
Bij sommige oude begraafplaatsen vindt men soms nog een knekelveld of een knekelhuis. Dat zijn plekken, waar de beenderen van geruimde graven werden opgeborgen. Dat blijkt onder andere uit een bepaling uit de negentiende eeuw: Na het voorschreven tijdperk zullen de graven op de openbare burgerlijke begraafplaats, welke in eigendom bezeten worden, onder toezigt der … [Lees meer...] overEtymologica: Knekelveld en knekelhuis
Etymologica: Kiekeboe!
Ik kijk graag naar Vlaamse televisieprogramma’s, maar kan daarbij mijn beroepsdeformatie niet uitzetten, dus taalbijzonderheden vallen me automatisch op. Zo ging ik laatst rechtop zitten toen een moeder in een Vlaamse serie om een hoekje tegen haar dochtertje riep: ‘Koekoek!’ In Nederland zeggen we dan ‘Kiekeboe!’ Dit regionale verschil was nieuw voor me, en maakte me … [Lees meer...] overEtymologica: Kiekeboe!
Etymologica: Hein en hercules
Hein mansnaam; Magere Hein ‘de dood’ Middelnederlands Hein, verkorting van He(i)ndrik: Soo wael dient Gode Hein ende Han, ghelijck doet een begheven man [1470-1490]; Nieuwnederlands ‘de duivel’: Al waerje … de droes …, Nagtmerri, bietebauw, of ongeboore heintje[18e eeuw; WNT], vaak ook in samenstellingen en afleidingen: Wel dat is tovery, … Heyntje-man met zijn … [Lees meer...] overEtymologica: Hein en hercules
Etymologica: Waar komt de naam Bakkerskil vandaan?
Soms komt in een discussie tussen amateurhistorici de vraag naar voren waarom een water heet zoals het heet. Zo ook bij de Bakkerskil. Omdat we er in de regio niet uitkwamen, werd de vraag voorgelegd aan enkele landelijke taalhistorici, historisch geografen etc. Hieronder volgt een verslag van de zoektocht en van de aangedragen mogelijke verklaringen voor de naam Bakkerskil. De … [Lees meer...] overEtymologica: Waar komt de naam Bakkerskil vandaan?
Etymologica: Klopgeest
Een klopgeest wordt soms verantwoordelijk gehouden voor onverklaarbare geluiden en verschijnselen in oude gebouwen. In dat geval wordt een geest ‘spook’ aangenomen, die daarvan de producent zou zijn. Verschijnselen die vaak met klopgeesten in verband worden gebracht, zijn onder andere het geluid van voetstappen, stemmen, het gooien met voorwerpen vanuit het niets, het … [Lees meer...] overEtymologica: Klopgeest
Deze boom houdt heksen weg
Met een geweld aan geurige bloemen tiert ieder voorjaar vroeg de gewone vogelkers, een verdrijver van toverkollen volgens oud volksgeloof. Het is een eigenschap die wellicht besloten ligt in de Oostenrijkse benaming Alexen, die bovendien te vereenzelvigen zij met onze kruidnaam alsem. Niet om het hout bekend De gewone vogelkers is inheems in het noorden des … [Lees meer...] overDeze boom houdt heksen weg
Etymologica: Van goud is gulden
Rijk is onze taal met het achtervoegsel -en in woorden als eiken, stalen en linnen, voor aard, afkomst of maak. Het kon van invloed zijn op de klinker van het grondwoord, al werd het verschil vaak weer geëffend. Zo hebben wij zowel gulden als gouden en vroeger bijvoorbeeld ook hulten naast houten. Ontwikkeling en … [Lees meer...] overEtymologica: Van goud is gulden
Etymologica: De Hengmengen in Altena
De Hengmeng. Waarschijnlijk kennen de meeste lezers dat woord niet. Het is de naam van de boerderij en landerijen ten oosten van de Meeuwense steeg van Meeuwen naar Babyloniënbroek in Altena. Voor de topografie, zie onderstaande kaartjes. Maar er zijn meer locaties met de naam `Hengmeng` geweest in Altena. Waar staat het woord Hengmeng voor? Waar zijn die … [Lees meer...] overEtymologica: De Hengmengen in Altena
Etymologica: de plantnamen heemst en hondsdraf
Plantnamen zijn vaak oud en de precieze herkomst is daardoor niet altijd even evident, zo blijkt uit de namen heemst en hondsdraf. heemst zelfstandig naamwoord ‘plantengeslacht waarvan bij ons twee soorten voorkomen’ Vroegmiddelnederlands alleen als onderdeel van een veldnaam: (...) ende .ij ymete ende .Lxxiiij roeden. heten. die hems. ende vronemet ‘de … [Lees meer...] overEtymologica: de plantnamen heemst en hondsdraf
Etymologica: Boerencreativiteit met de schoenriem
Schoenriemen. We gebruiken dat woord niet meer. Vroeger werd het woord gebruikt voor wat we nu veters noemen. En vooral voor het vastmaken van sandalen met een lang reepje leer gebruikten we het woord schoenriem. Al rond 1175 komt het woord voor, als samenstelling vanskuo ‘schoen’ en riemo ‘riem, band’, aldus het Oudnederlands Woordenboek. En toch kwamen we het woord … [Lees meer...] overEtymologica: Boerencreativiteit met de schoenriem
Etymologica: Er zijn meer hondjes die Luna heten
Een van de lastigste opgaven voor aankomende ouders is het bedenken van een naam voor hun kind. Als het geslacht al bekend is, valt ongeveer de helft van de namen af, maar daarmee zijn de keuzemogelijkheden nog steeds zeer aanzienlijk. Kies je voor een lange of korte naam, een traditionele of hippe naam, een Nederlandse of buitenlandse naam? Vernoem je je kind naar een … [Lees meer...] overEtymologica: Er zijn meer hondjes die Luna heten
