Zeventiende-eeuwse kranten in de Republiek en de Spaanse Nederlanden (deel 1) Begin zeventiende eeuw verschenen de eerste wekelijkse kranten in de Lage Landen. Nieuws werd een belangrijk handelsproduct. Op dat moment maakten de Republiek en de zuidelijke, Spaanse Nederlanden een aparte culturele, religieuze en taalkundige ontwikkeling door: de Spaanse Nederlanden stonden … [Lees meer...] over‘Morgen sal men van alles nader hooren’
historische taalkunde
Nieuw cursusaanbod Centrum voor Historische Talen
In 2020 werd het Centrum voor Historische Talen (CHT) opgericht, een onafhankelijke vzw die als bedoeling heeft de kennis over en de studie van historische talen en taalvormen te bevorderen. Naast de cursussen Latijn voor Beginners in Gent en Antwerpen (daar bestaat ook een Latijnse leesgroep) en een Lezingenreeks, zijn er vanaf 2022 ook cursussen Naamkunde, … [Lees meer...] overNieuw cursusaanbod Centrum voor Historische Talen
De Urheimat van het Proto-Indo-Anatolisch
Het vorige blogje eindigde met de conclusie dat het er sterk op lijkt dat het Proto-Indo-Europees en het Proto-Anatolisch afstammen van dezelfde oertaal, die linguïsten aanduiden als Proto-Indo-Anatolisch ofwel PIA. Voor deze constatering is zowel taalkundig als DNA-bewijs. Nu zijn er aanzienlijke verschillen tussen deze twee prototalen. Zo hebben de Indo-Europese talen drie … [Lees meer...] overDe Urheimat van het Proto-Indo-Anatolisch
De “Urheimat” van de Indo-Europese talen
In het vorige blogje vertelde Gert Knepper al over de ontdekking en reconstructie van het Proto-Indo-Europees, de moedertaal van allerlei Europese en Aziatische talen. Die talen worden inmiddels ook gesproken in Afrika, Amerika en Australië, en dat komt doordat migranten hun linguïstische erfgoed meenamen. Zo komen allerlei nieuwe vragen op: door welke migraties zijn de … [Lees meer...] overDe “Urheimat” van de Indo-Europese talen
Proto-Indo-Europees in de Breestraat
Je zou de talen die in Europa worden gesproken in groepen kunnen verdelen, realiseerde de Leidse hoogleraar Joseph Scaliger (1540-1609) zich. Groepen van talen die op elkaar lijken. Neem bijvoorbeeld het woordje ‘god’. In het Duits luidt dat Gott, in het Engels god, in het Noors gud: groep 1. Maar het Franse woordje dieu lijkt daar in de verste verte niet op, evenmin als het … [Lees meer...] overProto-Indo-Europees in de Breestraat
Historische taalkunde en syntaxis na het kolonialisme
Stel dat we ervan overtuigd zijn dat het belangrijk is om het vak te 'dekoloniseren', dat wil zeggen minder vanzelfsprekend alleen te laten gaan over witte mensen met hun witte taal, wat betekent dat dan in de collegezaal? Ook daarop proberen hoofdstukken in het boek Decolonizing linguistics een antwoord te geven. Twee van die hoofdstukken gaan over deeldisciplines waaraan … [Lees meer...] overHistorische taalkunde en syntaxis na het kolonialisme
Indentiteit
Waarom schrijven mensen <indentiteit>, <indentiek> enzovoort met een <n> in de eerste lettergreep? Die vraag stelt zich Ton den Boon in de Trouw van 28 maart. Hij komt er niet uit en dat komt mede doordat hij een opvallende denkfout maakt. Den Boon noemt de schrijfwijze met <inde-> namelijk een "spelfout" en een "misspelling". En dat is het met grote … [Lees meer...] overIndentiteit
Proto-Germanic names for provinces and cities in the Netherlands
Translation for the introduction: "Good day everyone. þeudroriks speaking. Today, we will explore (literally; search for) together the source of the names of the Germanic provinces. I will show you the etymology of the province’s name, and give you a probable name for them in proto germanic. I always call this old language in this manner: þiudisko. If you want to know why, … [Lees meer...] overProto-Germanic names for provinces and cities in the Netherlands
18 juni 2024: Hoe klonken je verre voorouders?
Hoe klonk onze taal in de dertiende eeuw? En in het jaar 1000, 500 en 0? In zijn workshop Hoe klonken je verre voorouders? neemt Yoïn van Spijk je mee op reis door twee millennia taalgeschiedenis. De tijdreis begint bij het Middelnederlands, dat in de late middeleeuwen in Nederland en Vlaanderen werd gesproken. Je ziet en hoort een zin en ontdekt wat de verschillen met het … [Lees meer...] over18 juni 2024: Hoe klonken je verre voorouders?
De keefse
Met de verschijning van het tweede deel van Dune op het witte doek betreedt het begrip ‘bijzit’ wederom het wijdere bewustzijn. Nu wordt daar vaak het leenwoord concubine voor gebruikt, vroeger het raadselachtige erfwoord keefse. Een oude verhouding Streng genomen is een bijzit een vrouw die in buitenechtelijke gemeenschap met een man leeft. … [Lees meer...] overDe keefse
De grond van Mercurius Arvernus
Gallië’s vermogende stam der Arvernī had beeld en bergheiligdom gewijd aan hun Mercurius. Enkele tweede-eeuwse wijstenen voor Mercurius Arvernus lijken hem te bedoelen maar zijn alle ver weg in Germanië gevonden. Is de gelijkenis dan slechts toeval? Een stam Arvernī is hoe de Romeinen de naam van deze stam al voor onze jaartelling opschreven met Latijnse … [Lees meer...] overDe grond van Mercurius Arvernus
It Wangereagersk, in lyts bruorke fan it Frysk
Oant de midden fan ‘e 20ste iuw waard in lyts taaltsje praat yn it noarden fan Dútslân, it Wangereagersk. Dy taal of dat dialekt heart ta it Eastfrysk en is dêrmei in nei famyljelid fan it Frysk, in lyts bruorke by wize fan sprekken. Hoewol’t der in soad grammatikaal ûnderskied is tusken dy twa talen, binne de oerienkomsten dúdlik werom te sjen yn it bewarre Wangereagerske … [Lees meer...] overIt Wangereagersk, in lyts bruorke fan it Frysk
Germaanse woorden voor torens
Dankzij de Romeinen is in alle Germaanse talen een vorm van toren gangbaar, maar dat zegt niet dat men in onze streken eerder geen weet van rijzig bouwen had. We bekijken wat noordelijke woorden voor torens, waarvan een zeer oud lijkt: Oudhoogduits urrea. Tweeduizend jaar geleden Een van de eerste getuigenissen van een toren gebouwd door Germanen is te vinden in … [Lees meer...] overGermaanse woorden voor torens
Wat we doen wanneer we denken
Taalkundigen veronderstellen het bestaan van wel drie verschillende Indo-Europese wortels met de vorm *men-. Een beduidde zoveel als ‘denken’, de andere ‘blijven’, de derde ‘uitsteken’. Het ware eerder een enkele wortel met een eenvoudige betekenis. Sla open de laatste uitgave van het grote Lexikon der indogermanischen Verben, het gezaghebbende woordenboek van … [Lees meer...] overWat we doen wanneer we denken
De þ die een s werd
Menige moedertaalspreker van Nederlands, Duits of Frans maakt van de Engelse th een s en zegt niet I think maar I sink. Lach erom maar weet: onze eigen taal had ooit dezelfde th, de Germaanse þ, en die heeft zich soms ontwikkeld tot een s. Klankverschuivingen Spelling daargelaten, de … [Lees meer...] overDe þ die een s werd
7 oktober 2023: Lêzing: Wêr komt ‘Tsiis’ wei?
Stik oangeande feehâlderij út in wetstekst út de midsiuwen. Boarne: Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel Xb 4827 f. 17r Histoarysk taalkundige dr. Alex Kerkhof jout op sneon 7 oktober 2023 in lêzing yn it ramt fan it Weekend van de Wetenschap: 'Wêr komt 'Tsiis' wei?' Wat leart de oarsprong fan de Fryske lânbouwurden ús oer it fiere ferline? Buorkerijwurden binne … [Lees meer...] over7 oktober 2023: Lêzing: Wêr komt ‘Tsiis’ wei?
Bij de les
Met welk onderwerp het Instituut voor Nederlandse Lexicologie zich bezighield, komt duidelijk naar voren in de naam: de woordenschat van het Nederlands. Van 1967 tot 2016 stonden de werkzaamheden van dat instituut in het teken van de beschrijving van de Nederlandse woordenschat vanaf de 6e eeuw. Na meer dan anderhalve eeuw werd daar het Woordenboek der Nederlandsche … [Lees meer...] overBij de les
Engeland, maar dan Nederlands
Talen vertakken en groeien uiteen, zoals het Nederlands en Engels uit het Germaans. Maar stel dat men aan beide zijden van de Noordzee al die tijd dezelfde taal gesproken heeft: de onze. Dan zou de kaart er iets anders uitzien. Deze heftige dagdroom is bezield door een andere kaart, onlangs gemaakt en op Twitter gedeeld door de taalkundige Guus Kroonen: van een … [Lees meer...] overEngeland, maar dan Nederlands
De weg door het veen bij het Drentse dorp Een
Sinds mensenheugenis was Drenthe van Friesland gescheiden door eindeloos veen, een onland dat op een enkele plek smal genoeg was om dwars door te steken. De Germaanse benaming voor deze oude weg schuilt er nog in de oordnaam Een. Het vroegere landschap Duizenden jaren was de uitgestrekte laagvlakte van het noordelijk Avondland doortrokken van veen en ander drasland. … [Lees meer...] overDe weg door het veen bij het Drentse dorp Een
Nieuwe versie Database Geschiedenis Nederlandse Taalkunde
In 1852 publiceerde de Nederlandse taalkundige Matthias de Vries zijn ontwerp voor het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Marten Le Mayre bracht in 1606 een leerboekje voor Engelsen uit met ‘the true and perfect way to learne the Dutch tongue’. Twee voorbeelden van belangrijke taalkundige werken met historische waarde, die nu door het Instituut voor de Nederlandse Taal … [Lees meer...] overNieuwe versie Database Geschiedenis Nederlandse Taalkunde
Smots en Smodzje
Smeerboel in het zeventiende-eeuwse Nederlands en Fries In het recente boekje Alle Amsterdamse Akten: Ruzie, rouw en roddels bij de notaris, 1578-1915 uit 2022 staat een prachtig artikel van Nicoline van der Sijs over scheldwoorden in de Amsterdamse notarisakten van de zestiende tot de achttiende eeuw. Hierin wordt beschreven dat vrouwen meestal met het … [Lees meer...] overSmots en Smodzje
Een oud woord voor ‘donker’
Het wordt heden verondersteld dat Engels dun ‘bruingrijs’, voorheen ‘donker’, ontleend is aan het Keltisch, een taal waarvan vormen ooit in heel Brittannië gesproken werden. Er zijn echter aanwijzingen dat het wel degelijk een Germaans woord is, met vermoedelijke evenknieën in Nederlandse achternamen als Donders en Dunning. Gebruik in Engeland Het … [Lees meer...] overEen oud woord voor ‘donker’
De r in de ontwikkeling des Nederlands
ijk als de verscheidenheid in uitspraak van onze r thans is, vroeger ging zij vooral met de tip van de tong. Die gewoonte heeft de nodige sporen achtergelaten in allerhande Nederlandse woorden. Hoe dan ook hebben weinig medeklinkers in de geschiedenis van onze taal zo op hun omgeving ingewerkt als de r. Een bonte verzameling Enkele jaren terug kon de … [Lees meer...] overDe r in de ontwikkeling des Nederlands
Lezingenreeks en cursussen Centrum voor Historische Talen
Programma cursussen en lezingenreeks najaar 2022 In 2019 werd het Centrum voor Historische Talen (CHT) opgericht, een onafhankelijke vzw die als bedoeling heeft de kennis over en de studie van historische talen en taalvormen te bevorderen. Zie de website www.historischetalen.be. Naast de cursus Latijn voor Beginners en een Lezingenreeks, zijn er vanaf 2022 ook cursussen … [Lees meer...] overLezingenreeks en cursussen Centrum voor Historische Talen
Een niet gereduceerde reductievocaal
Enige overwegingen en onderstellingen naar aanleiding van een nieuwe vindplaats van de helder gerealiseerde sjwa I. De stand van zaken Sinds Caron in 1952 op grond van onder meer de Spreeckonst van Montanus (1635) had verkondigd dat de sjwa in het Holland van de 17e eeuw werd uitgesproken als een heldere klinker [e.], en bijvoorbeeld het bepalend lidwoord [dǝ] klonk … [Lees meer...] overEen niet gereduceerde reductievocaal
