Voor het maken van de infographic die je hierboven ziet, dook ik onlangs in de etymologie van het woord brief. Hoe Nederlands dat woord er ook uitziet, het is ontleend aan het Latijnse breve, dat ‘kort’ betekent. Die ontlening heeft al heel lang geleden plaatsgevonden, maar de bronnen die ik raadpleegde, bleken van mening te verschillen over de vraag hóé lang geleden dat … [Lees meer...] overEtymologica: Een Latijnse brief in het Germaans
historische taalkunde
Het Nederlands heeft springlevende naamvallen
In onze vaakst gebruikte woorden! Het Nederlands heeft naamvallen. En dan heb ik het niet over versteende formuleringen als de vrouw des huizes of te allen tijde. Nee – het Nederlands heeft echte, werkende naamvallen. Stel je maar eens voor dat jij, de lezer, mij, Aron, tegenkomt op, bijvoorbeeld, Utrecht Centraal. (Bij uitstek een plek om mensen tegen … [Lees meer...] overHet Nederlands heeft springlevende naamvallen
Onze oertaal had geen ‘b’
En waarom dat vreemd is Bijna alle Indo-Europese talen kennen de b. Zomaar drie voorbeelden: βαίνω (bainō, Grieks), bellum (Latijn), bal (Nederlands). Toch kunnen we voor de gemeenschappelijke moedertaal van deze , het zogeheten Proto-Indo-Europees, géén b reconstrueren. Grieks Neem de bèta, de … [Lees meer...] overOnze oertaal had geen ‘b’
Fadar Unser
Een Oudnederlandse reconstructie van het Onze Vader Wellicht hét belangrijkste en meest fundamentele gebed van het Christelijke geloof, het Onze Vader, is door de eeuwen heen in honderden, al dan niet in duizenden talen omgezet. Het is vaak het eerste gebed dat nieuwe Christenen leren, en was dus ook van cruciaal belang bij het bekeren van heidense volkeren, ook in de Lage … [Lees meer...] overFadar Unser
Hoe klonk het Nederlands 300 jaar geleden?
Als je driehonderd jaar geleden over straat liep in Nederland, kon je een gesprek misschien nog nét volgen. Ga je nóg verder terug, dan wordt het al snel onverstaanbaar voor moderne oren. Taal staat nooit stil: woorden verschuiven van betekenis, klanken verdwijnen en nieuwe vormen ontstaan. Hoe kreeg het Nederlands zijn huidige vorm, welke uitdagingen kent het vandaag — en hoe … [Lees meer...] overHoe klonk het Nederlands 300 jaar geleden?
8 à 9 literatuurgeschiedenissen
In de loop der jaren hebben mijn vrouw en ik – beiden neerlandici – een aardige collectie literatuurgeschiedenissen bijeengebracht, waaronder de meerdelige klassiekers van Knuvelder, Kalff en Te Winkel. Ook de afzonderlijke delen van de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur hebben we bij verschijning trouw aangeschaft. Hoeveel literatuurgeschiedenissen wij precies hebben, … [Lees meer...] over8 à 9 literatuurgeschiedenissen
Topografische tijdcapsules
Of: wat in hemelsnaam de betekenis van Zutphen is Topografische aanduidingen fascineren mij enorm. Ze maken deel uit van onze taal, maar lijken vaak slechts in de verte op het Nederlands dat we spreken. Neem de naam van de Hanzestad Zutphen – wat betekent dat in hemelsnaam? Afgaand op de spelling zou je Zutphen eerder in Zuidoost-Azië dan in Gelderland … [Lees meer...] overTopografische tijdcapsules
Etymologica: Onlosmakelijk verbonden: de ‘r’ en de ‘l’
Kinderen die de letter r (nog) niet kunnen uitspreken, maken er vaak een l van. Dat is geen toeval – deze twee klanken liggen relatief dicht bij elkaar. Sommige talen kennen er daarom slechts één van de twee. Zo heeft het Japans alleen een r en het Mandarijn alleen een l. Dat wreekt zich in een taal die beide klanken kent, zoals het Engels … [Lees meer...] overEtymologica: Onlosmakelijk verbonden: de ‘r’ en de ‘l’
Beurs
In deze tijd van ’t jaar krijgen we er mee te maken, met peren die na een tijdje liggen, van binnen bruin en zacht geworden zijn. Aan de buitenkant is ’t niet te zien, maar van binnen zijn ze aangetast. We hebben voor die toestand in Noord-Holland een naam: beurs. Dat woord komt o.a. ook voor in Zuid-Holland; zie op ’t kaartje hieronder de horizontale streepjes. Ik heb dat … [Lees meer...] overBeurs
Op z’n ouder Nederlands
Korte indruk van het Colloquium Neerlandicum in Brussel Op 25 t/m 29 august jl. is het wereldcongres voor neerlandistiek in Brussel gehouden. Als halve/driekwart neerlandist (kandidaats, doctoraal bijvak [bij hoofdvak Friese taal- en letterkunde] en gepromoveerd op een neerlandistisch onderwerp [stadsdialect van Leeuwarden]) heb ik als gastonderzoeker van de Fryske Akademy … [Lees meer...] overOp z’n ouder Nederlands
Had de Statenvertaling invloed op de taal van de 17e-eeuwse kranten?
Lang is gedacht dat de Statenvertaling uit 1637 een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan en de vorming van de Nederlandse standaardtaal, en dat hoor je nog steeds wel beweren, bijvoorbeeld bij het herzieningsproject Statenvertaling 2027. Dat heb ik al eerder weerlegd, maar toen keek ik naar de lange termijn: de meeste spelling- en grammaticakeuzes van de … [Lees meer...] overHad de Statenvertaling invloed op de taal van de 17e-eeuwse kranten?
Hoe het metrum van de Ilias en Odyssee verdwenen klanken terug kan halen
De Ilias en Odyssee zijn in de eerste plaats orale gedichten. Eeeuwenlang werden ze in verschillende varianten van zanger op zanger doorgegeven – totdat ze rond 700 voor Christus eindelijk eens zwart op wit werden gezet. Dat mondeling doorgeven was mogelijk dankzij het vaste metrum. Elke regel in de Ilias en Odyssee verloopt volgens … [Lees meer...] overHoe het metrum van de Ilias en Odyssee verdwenen klanken terug kan halen
Etymologica: Twee onomatopeeën voor scheten
Een stukje dat ik lang heb uitgesteld Dit stukje heb ik lang uitgesteld. Ik heb namelijk een hekel aan schrijven (of praten) over uitscheiding. De woorden ‘poep’ en ‘plas’ krijg ik nauwelijks uit mijn vingers. Zelfs het fantastische Huwelijk van Willem Elsschot wordt voor mij een klein beetje verpest door dat ‘plassen’ in de vierde strofe – ook al weet ik dat het … [Lees meer...] overEtymologica: Twee onomatopeeën voor scheten
Het taalregister van de oudste Nederlandstalige kranten
Het Couranten Corpus met zeventiende-eeuwse kranten dat dankzij vrijwilligers is gedigitaliseerd, is een taalkundige Fundgrube. De kranten vormden het eerste massamedium, en ze werden veel gelezen. Een intrigerende vraag is of uitgevers in deze periode, net als nu, rekening hielden met hun publiek. Kozen zij voor eenvoudig en begrijpelijk taalgebruik? Op basis van de vele … [Lees meer...] overHet taalregister van de oudste Nederlandstalige kranten
Tomaat
Ik moet ’t nodig eens hebben over de tomaat en z’n namen. Want als er één groente is waar ik veel plezier aan beleef, dan is ’t de tomaat wel. Tot nu toe gelukkig nog geen last gehad van de gevreesde waterschimmel phytophthora. Wat een woord trouwens. Waarom schrijven we dat niet als fitoftera? Dan blijft ’t toch nog moeilijk genoeg om uit te spreken. ’t Is een woord van … [Lees meer...] overTomaat
Welke andere talen zijn verwant aan je eerste taal/talen?
Wat iedereen moet weten over taal (18) Onlangs verschenen de resultaten van een onderzoek: wat vinden taalwetenschappers dat mensen moeten weten over taal? Dat resulteerde onder andere in een lijst van 25 vragen. Korte antwoorden op die vragen zet ik hier op een rijtje. Het is niet heel lastig om vast te stellen dat er zoiets bestaat als verwantschap tussen talen. Ook … [Lees meer...] overWelke andere talen zijn verwant aan je eerste taal/talen?
Etymologica: Multiculturele mythologie
Het Griekse pantheon onder een taalkundige loep Het Griekse pantheon heeft op mij altijd een ordelijke indruk gemaakt. Twaalf Olympiërs, ieder met een eigen functie. Toch is het in feite een multiculturele mengelmoes. Dat wordt duidelijk als je naar hun namen kijkt. Ik schreef al eens dat de naam van de Griekse hemel- en … [Lees meer...] overEtymologica: Multiculturele mythologie
Etymologica: Waarom ’tand’ eigenlijk een werkwoord is
De bijtende of de etende? Lopend, horend, lezend, hebbend, tand. Het laatste woord lijkt niet in dit rijtje thuis te horen. De eerste vier zijn immers werkwoorden, onvoltooide deelwoorden om precies te zijn, terwijl tand een zelfstandig naamwoord is. Toch heeft tand hier etymologisch gezien wel degelijk iets te zoeken. Ons … [Lees meer...] overEtymologica: Waarom ’tand’ eigenlijk een werkwoord is
Een taal is een dialect met een leger en een vloot
Over het taalhistorisch belang van dialecten ‘Een taal is een dialect met een leger en een vloot.’ Waar, wanneer en door wie deze uitspraak voor het eerst gedaan werd, is onduidelijk. De geldigheid ervan staat niet ter discussie – onderscheid tussen taal en dialect is in essentie politiek. Toch bestaat nog altijd het idee dat dialect minderwaardig of zelfs fout is. En dat … [Lees meer...] overEen taal is een dialect met een leger en een vloot
Een Proto-Germaanse kinderboerderij
Tweeduizend jaar geleden waren er natuurlijk nog geen kinderboerderijen, maar de woorden voor de dieren die je in die minidierentuinen vindt, bestonden toen al. Ze zagen er alleen nog heel anders uit. In dit artikel vind je vier infographics, die de Proto-Germaanse reconstructies tonen van zestien woorden voor dieren. En dat niet alleen: je ziet op deze afbeeldingen ook de … [Lees meer...] overEen Proto-Germaanse kinderboerderij
Taal wordt niet simpeler
Het is een hardnekkig misverstand dat talen door de eeuwen heen simpeler worden. Als dat zo was, waren we allang op een nulpunt uitgekomen. Ja, talen veranderen continu, maar dat gaat twee kanten op: er gaat wat af en er komt wat bij. Zo blijft de taal altijd functioneel. In dit artikel kijken we naar een paar manieren waarop de Germaanse talen complexer en minder complex zijn … [Lees meer...] overTaal wordt niet simpeler
Elke taal is een hybride
Als je dit kunt lezen heb je iets gemeen met miljarden mensen over de wereld: kennis van een Indo-Europese taal. Van diep in Azië tot in Latijns-Amerika spreken heel grote groepen mensen inmiddels een taal die afstamt van een taal die wel Proto-Indo-Europees noemen. Hoe lang geleden die taal precies gesproken werd en waar ter wereld, weten we niet precies, maar we krijgen er … [Lees meer...] overElke taal is een hybride
Luchtig zonder verlies aan diepgang
Een bespreking van Die goeie ouwe taal van Yoïn van Spijk In de Scrabble-wereld is hij naar verluidt een legende: de Nieuw-Zeelander Nigel Richards, meervoudig wereldkampioen in het bordspel in kwestie. Er doet een bizar verhaal over hem de ronde: hij heeft het Franse scrabble-woordenboek uit het hoofd geleerd, maar hij spreekt geen Frans. Op het eerste gezicht zou je … [Lees meer...] overLuchtig zonder verlies aan diepgang
Etymologica: De Alpen als toppen der bovenwereld
Zuid van het duistere woud dat lang hun wereld begrensde wisten de oude Germanen van de *Albijōniz met hun witte toppen. Die naam, verwant aan Alpen voor dezelfde bergen, is oorspronkelijk gelijk aan een Keltisch woord voor de wereld en Brittannië: Albiōn. Geen hinder Toen de geduchte veldheer Hannibal in 218 v. Chr. gebood om door de Alpen de reis naar Rome voort te … [Lees meer...] overEtymologica: De Alpen als toppen der bovenwereld
Woorden komen en veranderen niet zomaar
In de serie Tekstportretten laat Jan Renkema iemand poseren in zijn tekstatelier, ter gelegenheid van een bijzondere aanleiding. Vandaag presenteert emeritus hoogleraar historische taalkunde Nicoline van der Sijs haar inmiddels 32ste boekpublicatie: Dijt onze woordenschat alsmaar uit? Dit is het eerste deel van de reeks Nederlands in het klein van de Radboud University … [Lees meer...] overWoorden komen en veranderen niet zomaar
