Schoenmaker, blijf bij je leest

Oordeel niet over dingen waar je geen verstand van hebt.

Normaal heb ik voor de spreekwoorden die ik uitpluis altijd een mooie aanleiding of een mooi betoog waarom het relevant is. Maar ik moet eerlijk toegeven, deze week heb ik dat niet echt. Mijn reden om dit spreekwoord uit te werken is heel simpel: ik vind hem leuk! En om het dan toch een beetje te motiveren, ik hoorde hem enkele weken geleden langskomen in een videogame en merkte dat ik er blij van werd dat deze mooie uitspraak zelfs in zo’n modern medium nog voorkomt.  

Voor wie het niet wist, een leest is een voet gemaakt van hout of kunststof, waar een schoenmaker een schoen omheen kan opbouwen. De betekenis van het spreekwoord is dan ook vrij transparant: je moet geen oordeel vellen over dingen waar je geen verstand van hebt. Een schoenmaker moet een monteur geen advies geven over de reparatie van zijn auto, maar blijven bij de leest waarmee hij altijd al werkt. Het wordt vaak ingezet om mensen aan te geven dat hun mening mogelijk niet toepasselijk is. Maar, het kan ook gebruikt worden om aan te geven dat men niet wil dat een werkterrein niet verbreed of verlegd moet worden – de schoenmaker moet blijven bij het gereedschap dat hij kent (Van Dale). 

Het spreekwoord vindt zijn herkomst in een verhaal van de Romeinse geschiedschrijver Plinius de Oudere, waarin hij het verhaal vertelt van de schilder Apelles. Wanneer Apelles een schilderij had afgerond, stelde hij het tentoon op een plek met veel voorbijgangers. Hij verstopte zichzelf dan achter het kunstwerk en luisterde naar de kritiek die op zijn werk gegeven werd. In een instantie hoorde hij een schoenmaker klagen over zijn schilderij, omdat een sandaal weergegeven was met één vetergat te weinig. Apelles nam het advies van de schoenmaker aan, veranderde zijn werk en stelde het wederom tentoon. De schoenmaker kwam nogmaals langs en, tevreden met het feit dat zijn advies opgevolgd was, waande zich een heuse kunstexpert en begon verdere kritiek te geven op andere aspecten van het schilderij. Apelles, geïrriteerd door het advies van de schoenmaker over dingen waar hij niets van wist, sprong uit zijn verstopplek en sprak de woorden die wij nu als spreekwoord kennen: “Schoenmaker, blijf bij je leest!” of ja, waarschijnlijk meer iets als: “Sutor, ne ultra crepidam!”, maar je snapt het wel. 

Met dit mooie verhaal om het spreekwoord op te baseren, is het niet gek dat het ook in andere talen voorkomt. In het Duits spreekt men van Schuster, bleib bei deinem Leisten en het Engels kent Let the cobbler stick to his last. Ook in het Nederlands kent het spreekwoord overigens nog enige variatie. Het is namelijk zo dat ‘schoenmaker’ soms vervangen wordt met andere beroepen, bijvoorbeeld Voetballer, blijf bij je leest. 

Ik vind het altijd heerlijk als spreekwoorden gebaseerd zijn op verhalen die zo tot de verbeelding spreken – dat maakt ze ook makkelijker om te onthouden. Bovendien vind ik het mooie aan dit spreekwoord dat het ons leert over een term die we normaal misschien niet zo vaak gebruiken: de leest. Over lezen gesproken: leuk dat je als lezer mijn blog over de leest leest.  Als je het mij vraagt is dat een hele goede ‘leest’ om bij te blijven!

Yfke de Jong is masterstudente Communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit.