Spreekwoord van de week • “Ergens de draak mee steken”
Ergens de spot mee drijven.
Heel didactisch verantwoord, hadden wij vroeger thuis ‘Het Spreekwoordenspel’. Dit is een spel met kaarten die elk een ander spreekwoord verbeelden. Aan de spelers de taak om op basis van de tekeningen op de kaarten te raden om welk spreekwoord het gaat. Ik kwam erachter dat dit Spreekwoordenspel nog altijd bij mijn ouders in de kast ligt. Als kind had ik altijd meer kaarten fout dan goed en nu vond ik het wel een goed idee om na te gaan of mijn spreekwoordenkennis ongeveer vijftien jaar na dato enigszins was verbeterd. Als ik de spreekwoordenrubriek van Yfke goed had gevolgd, móést dat haast wel natuurlijk.
Gelukkig bleken veel spreekwoorden inmiddels goed in mijn geheugen te zijn geprent en kon ik de meeste kaarten moeiteloos raden. Wat ik dan weer niet moeiteloos kon, was bedenken waar die spreekwoorden eigenlijk vandaan komen. En zo bleek dit kaartspelletje uitermate geschikt te zijn om inspiratie op te doen voor deze rubriek. In de afgelopen weken hebben we al veel dieren voorbij zien komen: katten, paarden, zwaluwen en garnalen. Een dier waar we dan nog geen aandacht aan hebben besteed en die je niet zo snel in het wild zult spotten, is de draak. Toen ik een kaartje met een drakenstaart trok, dacht ik dan ook: het wordt tijd om dit dier eens in de schijnwerpers te zetten.
Ergens de draak mee steken betekent ergens de spot mee drijven. Voordat ik op onderzoek uitging naar de herkomst van dit spreekwoord, probeerde ik eerst zelf te bedenken waar het spreekwoord vandaan zou komen. Zelf dacht ik dat het misschien iets te maken zou kunnen hebben met het feit dat een draak een fantasiewezen is. Het steken van een dier dat niet echt bestaat, vond ik logisch in verband te brengen met de spot ergens mee drijven. Dit bleek helemaal niet juist te zijn. Volgens mij ben ik niet vaak genoeg naar de Efteling geweest om snel de link te kunnen leggen: het spreekwoord vindt zijn oorsprong in de legende van (Sint-)Joris en de draak.
Er gaan verschillende versies rond van de legende van Sint-Joris en de draak en men is er ook niet over uit waar dit verhaal zich afspeelde. Maar de meest voorkomende is gesitueerd in de stad Silena in Libië. Rond de derde eeuw na Christus werd deze stad geteisterd door een draak en om hem rustig te houden offerden de mensen schapen aan het beest. Toen de schapen op waren, eiste de draak elk jaar een meisje om op te eten. Dat ging zo door tot de keuze een keer op de dochter van de koning viel. Het meisje ging naar de draak, maar toen kwam Sint-Joris en hij zei dat hij de draak wilde doden zodat de dochter van de koning zou blijven leven. In ruil daarvoor wilde hij dat het hele volk zich zou laten dopen. De koning stemde hiermee in en Joris versloeg de draak en iedereen leefde nog lang en gelukkig. De draak staat zo symbool voor het heidendom, dat Sint-Joris heeft verdreven door de draak te doden.
In de Middeleeuwen was deze legende heel populair en daarom werd de legende steeds vaker nagespeeld tijdens de processie. Op den duur ontwikkelde dit zich steeds meer tot een komisch spel. Een man verkleedde zich als Sint-Joris en stak zo nu en dan in een namaakdraak. Het komische karakter hiervan leidde tot de uiteindelijke betekenis van het spreekwoord zoals we het nu kennen. Overigens werd deze legende niet alleen in de Middeleeuwen nagespeeld, want ook vandaag de dag zijn er nog opvoeringen van. In het Limburgse dorp Beesel wordt elke zeven jaar de legende nog opgevoerd. Het draaksteken werd in 2012 zelfs toegevoegd aan de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed. Voor eenieder die dit culturele evenement niet wil missen: de volgende editie is in de zomer van 2023.
Hoewel de legende van Sint-Joris geen Nederlandse oorsprong kent, komt het spreekwoord voor zover ik kan vinden niet in andere talen voor. En ook heeft de draaksteektraditie het culturele erfgoed van andere landen niet bereikt. Dat neemt niet weg dat buitenlanders vast heel goed de draak kunnen steken met iets. Met ons zevenjarig draaksteekspektakel in Beesel bijvoorbeeld.
Marit Evers doet de master Kunst en kunstbedrijf aan de Radboud Universiteit.
Nooit begrepen dat het spreekwoord letterlijk het steken van de draak als lijdend voorwerp.had. Draak en steken waren voor mij beide fantasiebegrippen. Je maakt van iets een draak, wanneer je met iets steekt. Dom natuurlijk, maar wel.herkenbaar (?).