Een woensdagochtendexperimentje. Gisteren was er een congres Multatuli Internationaal aan de VU, waar (onder andere) veel presentaties waren van en over vertalers van Max Havelaar in allerlei talen. Daar wilde ik meer van weten! Ik voerde het begin van Max Havelaar aan ChatGPT met de opdracht 'verbeter deze tekst'. Die nieuwe tekst voerde ik aan de volgende chatbot (Gemini … [Lees meer...] overMax Havelaar automatisch verbeterd
Artikel
Brabantse broodjes in kaart
“Is er ook een kaart van het woord voor ‘broodje’ in de Brabantse dialecten?” Een lid van Brabanders en hun Taal stelde me die vraag onlangs. Ik kon geen kaart vinden die een goed beeld gaf, dus ik besloot zelf aan de slag te gaan. Door allerlei gegevens te combineren ben ik op bovenstaande kaart uitgekomen. In dit artikel vertel ik hoe die tot stand is gekomen en zoomen we … [Lees meer...] overBrabantse broodjes in kaart
Durven is meer een kwestie van zichzelf naar iets toe praten
Dit jaar wil ik alle boeken van Vonne van der Meer lezen. In veel van Van der Meers boeken, of in ieder geval in veel van haar boeken sinds Eilandgasten, komt een oudere vrouw voor, wat onooglijk en onopvallend gekleed die achteraf de touwtjes in handen lijkt te hebben. In Het smalle pad van de liefde is die vrouw non en heet ze Heleen. Het boek bevat naast een knallend … [Lees meer...] overDurven is meer een kwestie van zichzelf naar iets toe praten
Poëzie ontstaat niet alleen aan de schrijftafel
Over Een nieuw geluid door Gillis Dorleijn en Wiljan van den Akker Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: Een nieuw geluid is een monumentale poëziegeschiedenis, een standaardwerk. De moderne Nederlandse poëzie van 1900 tot 1940 is nooit zo uitgebreid en systematisch beschreven: Wiljan van den Akker en Gillis Dorleijn deden dat in 1267 bladzijden. Ze hebben er … [Lees meer...] overPoëzie ontstaat niet alleen aan de schrijftafel
Shiba Ryōkai: de onbereisde polyglot die Japan Duits leerde
“Nederlands, is dat niet gewoon Duits?” Met deze opmerking maak je in Nederland niet veel vrienden, maar Duits is wel een stuk makkelijker te leren als je het Nederlands al beheerst. Dat ondervond de polyglot Shiba Ryōkai 司馬凌海 (1839–1879) ook halverwege de negentiende eeuw, toen hij zo goed als de eerste Japanner was die zich de Duitse taal eigen maakte. Dit was mede dankzij … [Lees meer...] overShiba Ryōkai: de onbereisde polyglot die Japan Duits leerde
Etymologica: Rode, Reukes en Reekens
Op een oude kaart vond ik bij het dorp Genderen de veldnaam Reukes. De naam was niet eenvoudig en snel te verklaren. Het zou toch niet gaan om mannelijke honden, op zijn Brabants ook wel liefkozend reukes genoemd? Of om onwelriekende gassen die ooit uit de bodem van een moeras opstegen? Na enig zoeken kwam de betekenis van Reukes boven water. Het is een zogenoemd … [Lees meer...] overEtymologica: Rode, Reukes en Reekens
Van alles wat men u ooit leerde
In zijn aangename en leerzame boek Denkend aan Hollands memoreert Khalid Mourigh taalkundig onderzoek uit 1978, voorbereid door een scriptie van de studentes Enid Kowsolea en Patricia Milzink. Ze hadden hun oor te luister gelegd bij weinige kansrijke Surinaamse jongeren, wakamans genoemd (‘slenterjongens’), die na de onafhankelijkheid naar Nederland waren … [Lees meer...] overVan alles wat men u ooit leerde
Prachtige reflecties uit één perspectief
Beladen huis, van Christien Brinkgreve heeft me verrast. Het is een memoir maar leest als een roman, af en toe moest ik mezelf eraan herinneren dat het daadwerkelijk geleefde levens beschrijft.1. Brinkgreve is bekend geworden als hoogleraar vrouwenstudies die veel over gender, intimiteit en volwassenheid schreef. Dit boek biedt in zekere zin een inkijkje achter de schermen. … [Lees meer...] overPrachtige reflecties uit één perspectief
Humaniora in tijden van chatbots
Je kunt allerlei gedachten hebben over chatbots. Je kunt bijvoorbeeld juichen over de fantastische commerciële mogelijkheden die je ziet, of je zorgen maken over types die overal commerciële mogelijkheden in zien. Je kunt denken dat kunstmatige intelligentie gaat helpen onze kinderen beter onderwijs te geven, of vrezen dat we allemaal nog dommer en luier worden onder de invloed … [Lees meer...] overHumaniora in tijden van chatbots
De lamme en de blinden
Over Pooltochten dromen van Erik Harteveld [Inleiding, (niet door mij) voorgelezen bij de presentatie van Pooltochten dromen van Erik Harteveld, in Groningen 12 juni 2025] Nu ik er vandaag door omstandigheden niet zelf kan zijn, zodoende mijn verhaaltje vooraf schrijf en ik op dit moment praat zonder publiek, realiseer ik me plots een kleine parallel met het boek … [Lees meer...] overDe lamme en de blinden
Het scheelde niet veel of dit artikel was nooit geschreven
Kon mij dat wat schelen? Echt wel. In zijn artikel van 28 mei jl. legt Willy Vandeweghe (verder: WV) een verband tussen twee typen uitdrukkingswijzen met het werkwoord schelen in twee specifieke betekenissen, die hij beide beschouwt als negatief-polaire uitdrukkingen (NPU’s). Hij onderscheidt ze als schelen1en schelen2. Met schelen1 duidt hij het gebruik aan bij een … [Lees meer...] overHet scheelde niet veel of dit artikel was nooit geschreven
Schaam je nooit voor je accent
'Je spreekt meer Hollands dan Vlaams.' Hier gaan we weer, dacht ik. Na een presentatie die ik gaf voor een twintigtal docenten vond iemand het nodig om deze opmerking te maken. Voor zover ik me kan herinneren hebben mensen wel wat aan te merken over mijn accent. Dat ik afkomstig ben uit het West-Vlaamse Bavikhove en dat Wim Opbrouck er een legendarische sketch over maakte … [Lees meer...] overSchaam je nooit voor je accent
Bij hoog en laag bezweren: een fusie
Een vriend van me let beter op dan ik als hij luistert naar debatten in de Tweede Kamer. Voor Commissievergaderingen zal hetzelfde voor hem gelden: een oplettende luisteraar. Een lukraak voorbeeldje van attente oren? Marianne Thieme (PvdD) in 2011 in een debat ter voorbereiding op een Europese Top in dat jaar: “Maar we willen geen belasting betalen voor enorme noodfondsen, voor … [Lees meer...] overBij hoog en laag bezweren: een fusie
Gaten in zinnen
Soms denk ik aan Teun Hoekstra (1953-1998). Hij zou dit jaar 72 geworden zijn, maar hij is al 27 jaar dood. Van hem leerde ik de beginselen van de syntaxis, en er zijn weinig docenten van wie ik het onderwijs me zo goed herinner als dat van Teun. Zelfs nu ik dit opschrijf krijg ik heimwee naar het intellectuele avontuur dat de taalkunde bij hem was. Ik herinner me ook … [Lees meer...] overGaten in zinnen
Over woordenschat
De heer van Dale klingelde met het belletje. Vanachter een grote boekenkast verscheen een dame met een bloempotkapsel dat haar hoofd al vele jaren sierde. Mevrouw Gans nam dus nog steeds de honneurs waar in de universiteitsbibliotheek. Ze trippelde geestdriftig tot bij de heer van Dale. 'Nee maar, Dikke. Is er alweer een nieuwe editie uit?' Als op commando haalde de heer … [Lees meer...] overOver woordenschat
De mens is gemaakt voor interactie
Als je dit jaar een toegankelijk nieuw boek wil lezen van een vooraanstaand taalwetenschapper over enkele van de grote vragen van zijn vak, lees dan The Interaction Engine. Language in Social Life and Human Evolution. In dit boek – dat hier gratis te downloaden is – vat Stephen C. Levinson heel veel van zijn denken over taal van de afgelopen decennia samen. Levinson is … [Lees meer...] overDe mens is gemaakt voor interactie
C.O. Jellema (1936-2003)
Als dichter leef je tussen twee werelden: het binnenbrein en buitenbrein. De geest en het zintuiglijke. Hoe zintuiglijk is ook het binnenbrein? Je ziet en hoort in je dromen: Vriend, ge hebt mij geroepen? / Waarom ben ik dan wakker? / ge hebt mij niet aangeraakt? / Waarom ben ik dan in de war? De innerlijke gespletenheid van de dichter, het dualisme, daar heeft hij baat bij. … [Lees meer...] overC.O. Jellema (1936-2003)
Als hij de voorkeur gaf aan verhalen waarin alles werd voorgekauwd
Dit jaar wil ik alle boeken van Vonne van der Meer lezen. "Ik ben geen uitzondering," schrijft een vrouw in De vrouw met de sleutel (2011) van Vonne van der Meer, "iedereen lijdt. Er is niet alleen maar mijn verhaal, er zijn zoveel verhalen." De vrouw, Olivia, schrijft dat aan de protagonist, Nettie, de 'vrouw met de sleutel' die na de dood van haar man heeft besloten dat … [Lees meer...] overAls hij de voorkeur gaf aan verhalen waarin alles werd voorgekauwd
De stinkende durian en de slang
Molukse vertellingen Tussen 1951 en 1962 migreerden zo’n 12.500 Molukkers naar Nederland; veel van de mannen hadden gediend in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) en zij verlieten met hun gezinnen Indonesië vanwege de politiek instabiele situatie op de Molukken. Het kan niet anders, of deze landverhuizers namen – net als andere migranten – ook hun … [Lees meer...] overDe stinkende durian en de slang
Conflict en geluk bij drs. P
Drs. P is geen sombere schrijver. Hier en daar is er zelfs humor in zijn werk te vinden. Maar het belangrijkste kenmerk is dat in de arena van het lied de dichter-zanger een sierlijke strijd levert met het rijm. We hebben natuurlijk alleen weet van partijen die Drs. P gewonnen heeft. Het lijkt zelfs onvoorstelbaar dat hij ooit een keer het onderspit heeft gedolven. De zwaarste … [Lees meer...] overConflict en geluk bij drs. P
Vijfentwintigduizend
Dit is het 25.000e artikel dat we op deze site plaatsen. Die artikelen bestrijken de periode van 1992 tot vandaag. Het getal zegt op zich niet zo veel, bijvoorbeeld omdat er heel veel artikelen bij staan die terecht nooit meer iemand leest (een aankondiging van een bijeenkomst in Brussel in 2011 over vertalingen van Beatrijs, een beschouwing over het woord analoog uit 2014). … [Lees meer...] overVijfentwintigduizend
Het schrijven van liedjes: songtitels
Popliedjes lijken op andere soorten liedjes, maar een wezenlijk verschil is de rol van de titel. Pop is strikt commercieel en een voorwaarde voor verkoopsucces is dat een songtitel tot op de verkoopplek onthouden wordt. Een popliedje moet natuurlijk ook gewoon een goed liedje zijn, maar tegelijk is het een productpresentatie van zichzelf met de titel als productnaam. Met die … [Lees meer...] overHet schrijven van liedjes: songtitels
Godstuwe en Godschalk in de oude namenschat
Gedragen in vele vormen door vrouwen van adel en stand en na de middeleeuwen in onbruik geraakt, de naam Godstuwe is net als Godschalk ooit stichtelijk bedacht doch in lijn met heidens werk binnen de oude Germaanse noemkunst. Een trage omwenteling Met de kerstening en de lange nasleep van de volksverhuizingen, toen de noordelijke wereld meer en meer … [Lees meer...] overGodstuwe en Godschalk in de oude namenschat
Pensioen is teruggaan naar het dialect
Je taal verandert in de loop van je leven. De eerste jaren is dat duidelijk: een pasgeboren baby kan nog niets zeggen, een kleuter kletst je de oren van je kop. Maar ook na de puberteit verandert er af en toe wel wat. Op zijn minst leren volwassenen er nog woorden bij (covid, dat kenden jullie zes jaar geleden niet) en ook in de uitspraak van klanken passen mensen zich in de … [Lees meer...] overPensioen is teruggaan naar het dialect
Druk met schrijven met AI
Ik heb al een tijdje niet geschreven op dit blog over schrijven met AI. Dat had er enerzijds mee te maken dat ik wel iets anders aan het schrijven was, wat ik een paar weken geleden ineens met spoed heb afgemaakt: binnenkort verschijnt in Tekstblad een artikeltje van me over wat schrijvende professionals wel en niet kunnen met AI. Ik had hier al eerder gehint naar … [Lees meer...] overDruk met schrijven met AI
