Rondom hun eenzame houten vaartuig doorklieft een stel vinnen de waterspiegel. De zeelui, niet allen vertrouwd met de aanblik, zijn op hun hoede. Bij de god van het diepe, wat gaat daar? De zo getoonde vinnen lijken op delen van hun eigen scheepsboord. Enkele vormen Hoewel Nederlands haai door meerdere talen overgenomen is, bijvoorbeeld als … [Lees meer...] overEtymologica: Hoe de haai aan zijn naam kwam
Etymologica
Etymologica: De Gallichkamp
Bij het naspeuren van de middeleeuwse geschiedenis van een streek stuit men wel eens op bijzondere toponiemen. In het gebied tussen Maas en Merwede kwam ik de veldnaam Gallichkamp tegen. De Gallichkamp lag in het westen van de centrale kom van het gebied, het laagste deel van het gebied. Voor gebiedskenners: tussen Almkerk en Dussen. Ooit waren er zeven molens nodig om het hier … [Lees meer...] overEtymologica: De Gallichkamp
Slavernij, excuses en familienamen
De Raad van State heeft in maart het 'Besluit geslachtsnaamwijziging nazaten van tot slaaf gemaakten' behandeld en adviseert het besluit zo spoedig mogelijk in werking te laten treden. Artikel 1a van het wetsontwerp luidt: De geslachtsnaam van een persoon wordt op zijn verzoek gewijzigd, indien hij verklaart een nazaat te zijn van een tot slaaf gemaakte aan wie de … [Lees meer...] overSlavernij, excuses en familienamen
Etymologica: het medezeggenschap
Het Nederlands kent drie woordgeslachten: mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. Onzijdige woorden zijn te herkennen aan het bepaald lidwoord het, terwijl de andere twee als bepaald lidwoord de hebben. Wie twijfelt of een de-woord mannelijk of vrouwelijk is, kan het woordgeslacht opzoeken op Woordenlijst.org, de uitgebreidere, online versie van het Groene Boekje. Kennis van het … [Lees meer...] overEtymologica: het medezeggenschap
Etymologica: IJsco’s en frisco’s
Mijn Vlaamse collega’s bestellen in de zomer bij de Leidse ijssalon steevast een frisco, maar de verkoopster begrijpt dat pas als ik toelicht dat ze een ijsco met chocoladelaagje op een stokje willen. Waar komt dat verschil in woordkeus eigenlijk vandaan? En sinds wanneer eten we ijsjes? Roomijs en ice-cream De eerste die het woord roomijs in de mond neemt, is Petrus … [Lees meer...] overEtymologica: IJsco’s en frisco’s
O etymoloog! let op u saeck
Iemand die vergeefs een woord zoekt op de Etymologiebank, krijgt automatisch de suggestie me een berichtje te sturen. Veel gebruikers geven gehoor aan die suggestie. Ze krijgen van mij altijd een kort inhoudelijk antwoord. Het kost wat tijd maar het geeft ook een interessante indruk in wat gebruikers zoal willen weten, en soms leer ik een nieuwe (dialect)uitdrukking. Dit gaat … [Lees meer...] overO etymoloog! let op u saeck
Proeven: Frans of Latijn?
Het werkwoord proeven ziet er oer-Nederlands uit, maar dat is het niet. Het vindt zijn oorsprong in het Latijnse probāre, dat volgens het woordenboek van Pinkster (2003) onder andere ‘keuren; testen; onderzoeken; proberen; beoordelen; goedkeuren’ betekent. Probāre is ook een tweede maal ontleend, namelijk als proberen. Het Latijnse probāre is zelf een afleiding van het … [Lees meer...] overProeven: Frans of Latijn?
Het n-woord als naam voor honden en katten
Let op: in dit artikel wordt het n-woord een aantal keer voluit geschreven. Nicoline van der Sijs concludeert in haar artikel Mode in honden- en kattennamen dat Moortje in de twintigste eeuw in Nederland een van de populairste namen voor honden en katten was. Vermeldingen in de krantendatabank Delpher geven de indruk dat deze naam werd gegeven aan huisdieren met een zwarte … [Lees meer...] overHet n-woord als naam voor honden en katten
Etymologica: Mode in honden- en kattennamen
Een van de vele jaarlijkse rituelen in Nederland is de bekendmaking van de populairste honden- en kattennamen van het afgelopen jaar. Volgens de Stichting Nederlandse Databank Gezelschapsdieren waren dat in 2023 Luna, Max, Simba, Bella, Milo, Nala en Ollie. Toen ik dat las, vroeg ik me af sinds wanneer deze namen eigenlijk populair zijn, en welke namen onze huisdieren in het … [Lees meer...] overEtymologica: Mode in honden- en kattennamen
Etymologica: sla
Dit zijn de namen voor ‘sla’ van onze niet-Nederlandse tuinders: Arabisch سلطة; Duits Salat; Engels salad; Frans salade; Koerdisch xas; Kroatisch salata; Persian سالاد; Spaans ensalada. We hebben (nog) geen Oekraïense medetuinders, maar hier alvast hun woord voor sla, салат in Cyrillisch schrift, omgespeld salat. Als je de … [Lees meer...] overEtymologica: sla
Etymologica: Wanneer de woorden samengroeien
Onze taal heeft samenstellingen en afleidingen, opzettelijk gesmeed, en onze taal heeft losse verbindingen die mettertijd als woorden op zich gezien worden. Maak indruk op lezers en luisteraars door eens zulke samengroeiingen te ontsamenen. Naar verhouding Hoewel ze maar een klein aandeel van onze woordenschat vormen worden samengroeiingen zeer regelmatig gebruikt. We … [Lees meer...] overEtymologica: Wanneer de woorden samengroeien
Etymologica: Een verhaal van boom en trie
Hoe dichterlijk dat juist van het woord boom de groei en oorsprong maar lastig na te gaan zijn. Helder echter is het lange verleden van het evenwoord trie, dat in zijn reine verschijning in ons taalgebied beperkt is tot een oord aan de zuiderzoom. Boom In het Nederlands en andere Westgermaanse talen verwijzen de verschillende vormen … [Lees meer...] overEtymologica: Een verhaal van boom en trie
Etymologica: Toen ‘zijn’ nog genderneutraal was
De Proto-Germaanse voorloper van ons bezittelijk voornaamwoord zijn was genderneutraal: *sīnaz kon ‘van hem’, ‘van haar’ en ‘van hen’ betekenen. Dat weten we doordat zijn nakomelingen in het Oudnoords, het Gotisch en het Oudengels, vroege Germaanse dochtertalen, nog steeds al die functies hadden, en in de huidige Noord-Germaanse talen, zoals het Noors en Zweeds, … [Lees meer...] overEtymologica: Toen ‘zijn’ nog genderneutraal was
Etymologica: Het Kolenwoud tot Turenhout
Dwars door België strekte ooit het wijde bos dat silva Carbōnāria heette bij de Romeinen. Een oude inheemse benaming leve voort als de oordnaam Turnhout, voorheen Turenhout, met de Germaanse evenknie van Latijn dūrus ‘hard’ en Sanskriet dūráḥ ‘ver, wijd’. De perken Gelijk een lange gordel scheidde het west van oost, een wilde grens vormend van vooral eiken en beuken, al … [Lees meer...] overEtymologica: Het Kolenwoud tot Turenhout
Etymologica: heermoes
Van alle onkruid waar ik als beginnend volkstuinder mee te maken krijg, is heermoes de vervelendste. Als je even niet op de tuin geweest bent, staat er weer een serie kerstboompjes op het pad. Je kunt ze heel gemakkelijk wegtrekken, maar ze komen even gauw weer terug. Het woord heermoes wordt overigens door de spellingcorrector van m’n computer niet herkend. Wij op de … [Lees meer...] overEtymologica: heermoes
Etymologica: hijs, hoeker en houvast
In deze aflevering van Etymologica komen drie termen aan de orde die met de scheepvaart te maken hebben: hijs, hoeker en houvast. hijs zelfstandig naamwoord ‘het hijsen; hijswerktuig; oplawaai’. Nieuwnederlands Een heele hijsch [1904; WNT], Den heelen hijsch raapkoeken viel [1899-1906; WNT], Dat zij (= zekere werklieden) … geen goed onder den hijsch zullen brengen voor … [Lees meer...] overEtymologica: hijs, hoeker en houvast
Etymologica: butterscotch
Een dag als vandaag, waarin iedereen zich volstopt met chocolade-eitjes, is een geschikt moment om eens te kijken naar de herkomst van het woord butterscotch, de harde karamelsoort die vaak aan chocolade wordt toegevoegd. Indonesië Dat butterscotch een Engels leenwoord is, zal iedereen duidelijk zijn. Maar sinds wanneer gebruiken we het woord in het Nederlands? Als we dat … [Lees meer...] overEtymologica: butterscotch
Etymologica: regenworm
Wie als rechtgeaarde tuinder nu bezig is met ’t spitten van zijn grond, komt ’m zeker tegen, de borstelarme regenworm. De worm zoals ie in Noord-Holland genoemd wordt, is een bijzonder nuttig dier. Hij verbetert met zijn gegraaf de bodemstructuur. Hij maakt lange tunneltjes waar de lucht in kan doordringen en dat heeft weer tot gevolg dat bacteriën dieper … [Lees meer...] overEtymologica: regenworm
Etymologica: Ogen en oren open houden
Het had niet veel gescheeld of ons woord oog was aag geweest. In een vroege vorm van het Protogermaans, de gereconstrueerde voorouder van alle Germaanse talen, moet het woord voor 'oog' *agōn zijn geweest. Zoals *magōn ons woord maag is geworden, zo zou *agōn in aag zijn veranderd. Maar zo is het niet gegaan: oog en zijn equivalenten in de Germaanse zustertalen wijzen er … [Lees meer...] overEtymologica: Ogen en oren open houden
Etymologica: de kikker
Bij zo’n zachte winter als we nu beleven, zal ’t wel niet lang duren of de eerste kikkers laten zich horen. Daarom wil ik ’t nu alvast hebben over de namen, die er in de Nederlandse dialecten voor dat diertje bestaan. Daarbij let ik weer speciaal op de benoemingsmotieven. Waarom heet een zaak zoals ie heet? Bij stoel of boom is dat niet meer na te gaan, maar bij kikker is dat … [Lees meer...] overEtymologica: de kikker
Etymologica: In volle varwe
Kleur tooit het land weer nu de krokus bloeit als vrolijke voorbode van Vrouwe Oostere, de lieve lentegeest. We kunnen haar wel evengoed Vrouwe Varwe noemen, met het oude woord voor ‘kleur’ dat ons allen nog bekend is in zijn nieuwere, mindere vorm verf. In het Germaans, de voorloper van onze taal en dier zusters, moet dit woord nog *farwō geluid … [Lees meer...] overEtymologica: In volle varwe
Etymologica: hoerenjong
Vorig jaar werd op 17 november de voetbalwedstrijd FC Den Bosch - Telstar gestaakt vanwege kwetsende spreekkoren. Aanhangers van FC Den Bosch scandeerden ‘kut-KNVB’ en riepen ‘hoerenjong’ naar de scheidsrechter. De KNVB diende een klacht in bij de aanklager betaald voetbal, “niet vanwege ‘Kut-KNVB’, maar vanwege ‘hoerenjong’,” aldus een verklaring. Begin deze maand werd de … [Lees meer...] overEtymologica: hoerenjong
Etymologica: de herkomst van ‘klein’
Het woord klein heeft dezelfde oorsprong als het Engelse clean. Ze zijn allebei uit het Proto-Germaanse woord *klainiz ‘glanzend’ ontstaan. In de dochtertalen heeft dat woord zich qua vorm en qua betekenis op verschillende manieren ontwikkeld. De infographic laat een selectie van Westgermaanse standaardtalen en streektalen zien. Literatuur … [Lees meer...] overEtymologica: de herkomst van ‘klein’
Etymologica: de mol
’t Moest er maar eens van komen, dat ik een stukje schrijf over de mol. We kennen ’m allemaal, of in elk geval z’n opwerpselen. Vooral in je grasveldje zijn ze bijzonder vervelend. Wie mol zegt, denkt meteen aan zijn graafwerk, de molshoop. Geen wonder dus dat de meeste namen verwijzen naar dat hinderlijke gedrag. In ’t oosten van ons taalgebied, Drente, Overijssel, … [Lees meer...] overEtymologica: de mol
Etymologica: krokus en narcis
Omdat je tegenwoordig niet meer weet wanneer de seizoenen beginnen en de bloemen verschijnen die daarbij horen, is mijn onderwerp een gok: of ze bloeien als dit stukje verschijnt: wie zal ’t zeggen? De krokus is geen inheemse plant, bovendien is hij nog niet eens zo lang geleden in de Lage Landen geïmporteerd door toedoen van de Vlaming Ogier van Busbeke, die van 1554 – … [Lees meer...] overEtymologica: krokus en narcis
