In 1969 namen onderzoekers van het Meertens Instituut een gesprek op tussen twee Amsterdamse, Joodse dames, die geboren waren in 1890 respectievelijk 1900 en herinneringen ophaalden aan hun jeugd. De opname werd gemaakt door de bekende taalkundige Jo Daan (vereeuwigd in Het bureau van J. Voskuil). De gespreksleider was A. Poolman, die tijdens het gesprek vertelt dat hij een … [Lees meer...] overHoe goed ken jij je Jiddisch, goochemerd?
taalverandering
Een Proto-Germaanse kinderboerderij
Tweeduizend jaar geleden waren er natuurlijk nog geen kinderboerderijen, maar de woorden voor de dieren die je in die minidierentuinen vindt, bestonden toen al. Ze zagen er alleen nog heel anders uit. In dit artikel vind je vier infographics, die de Proto-Germaanse reconstructies tonen van zestien woorden voor dieren. En dat niet alleen: je ziet op deze afbeeldingen ook de … [Lees meer...] overEen Proto-Germaanse kinderboerderij
Taal wordt niet simpeler
Het is een hardnekkig misverstand dat talen door de eeuwen heen simpeler worden. Als dat zo was, waren we allang op een nulpunt uitgekomen. Ja, talen veranderen continu, maar dat gaat twee kanten op: er gaat wat af en er komt wat bij. Zo blijft de taal altijd functioneel. In dit artikel kijken we naar een paar manieren waarop de Germaanse talen complexer en minder complex zijn … [Lees meer...] overTaal wordt niet simpeler
Alsnog bij mij thuis
Een van mijn idealen is om taalveranderingen in het Nederlands te documenteren op Neerlandistiek. Een van de lopende draden is alsnog, een woord dat in ieder geval in de afgelopen 20 jaar van betekenis is verschoven. Ooit (in de pruikentijd, of in ieder geval toen ik kind was), was het een beetje een stijf woord dat aanduidde dat iets vroeger niet waar was of leek, maar dat … [Lees meer...] overAlsnog bij mij thuis
Vergrotender trapper
Het gebeurt nog steeds: ik wil iets lezen omdat de kop boven een artikel in de krant mijn aandacht trekt. Nu was het een bericht dat meldde dat men in Iran bezig is het houden, het vervoeren en/of het uitlaten van honden aan regels te binden en zelfs te verbieden; dat laatste lijkt het doel. Autocraten hebben immers idiote trekjes. Nu dit weer. Gevolg? Iraanse burgers met een … [Lees meer...] overVergrotender trapper
21 juni – vrijwel de hele of heel de dag licht
AI geeft een helder antwoord als aan Google gevraagd wordt of er verschil is tussen heel de dag en de hele dag. Nee, die hebben een identieke betekenis: Ook andere hulp-in-noodadressen bieden geen simpele extra informatie of nieuwe inzichten. Denk niet, lezer, dat met dit stukje alles anders wordt, maar íets levert een rondje zoeken in de Handelingen van … [Lees meer...] over21 juni – vrijwel de hele of heel de dag licht
Van alles wat men u ooit leerde
In zijn aangename en leerzame boek Denkend aan Hollands memoreert Khalid Mourigh taalkundig onderzoek uit 1978, voorbereid door een scriptie van de studentes Enid Kowsolea en Patricia Milzink. Ze hadden hun oor te luister gelegd bij weinige kansrijke Surinaamse jongeren, wakamans genoemd (‘slenterjongens’), die na de onafhankelijkheid naar Nederland waren … [Lees meer...] overVan alles wat men u ooit leerde
Bij hoog en laag bezweren: een fusie
Een vriend van me let beter op dan ik als hij luistert naar debatten in de Tweede Kamer. Voor Commissievergaderingen zal hetzelfde voor hem gelden: een oplettende luisteraar. Een lukraak voorbeeldje van attente oren? Marianne Thieme (PvdD) in 2011 in een debat ter voorbereiding op een Europese Top in dat jaar: “Maar we willen geen belasting betalen voor enorme noodfondsen, voor … [Lees meer...] overBij hoog en laag bezweren: een fusie
Taalverandering in de schijnwerpers
Profielwerkstuk over wil en wilt levert twee vwo-leerlingen van SG Sophianum de KNAW Onderwijsprijs 2025 op Zeg je nou jij wil of jij wilt, en is het hij wil of hij wilt? Die ogenschijnlijk simpele vraag vormde de aanleiding voor een bijzonder profielwerkstuk van Amélie Lamers en Linda Martinussen, twee vwo-eindexamenleerlingen van het Sophianum in Gulpen. Hun onderzoek … [Lees meer...] overTaalverandering in de schijnwerpers
‘Iets spannend vinden’ voor ‘ergens tegen opzien’
Welke betekenis en welke gevoelswaarde heeft het woord 'spannend'? Dat vroeg ik me af toen ik in de Trouw van 28 mei de volgende zin las: De zin komt voor in een artikel over de vraag hoe ouders een kieskeurige kleuter tot het eten van wat nieuws, vooral groente, kunnen bewegen. De strekking van het stuk is dat de kieskeurigheid van het kind een aangeboren … [Lees meer...] over‘Iets spannend vinden’ voor ‘ergens tegen opzien’
‘Waarom ik hierop zit’
Bij dat bijzondere debat over het al dan niet toe willen kennen van lintjes aan bepaalde vrijwilligers, was er een Kamerlid met veel oog voor de procedures. Dat lid sprak meer dan eens over het Kapittel voor de Civiele Orden: dat heeft immers een essentiële rol in het geheel. In combinatie met de precisie waarmee dat Kamerlid over de regels sprak, was zijn uitspraak van het … [Lees meer...] over‘Waarom ik hierop zit’
Niet durven gokkend
Toen Martijn van Bruggen zich opgaf voor SLAMsterdam wist hij nog niet dat hij vlak daarvoor de U-slam zou winnen. In de woorden van Martijn op Instagram: Soms lees je iets wat best goed klinkt maar wat bij nader inzien eigenlijk niet kan volgens de grammatica van het Nederlands. (Net zoals bij de verleden tijd van de infinitief.) Dan zijn er twee vragen. In de tekst … [Lees meer...] overNiet durven gokkend
Knettergek
Volgens Donald Trump is Vladimir Poetin knettergek. Op zijn platform Truth Social schreef hij: ‘Ik heb altijd een zeer goede relatie gehad met Poetin, maar er is iets met hem gebeurd. Hij is KNETTERGEK geworden!’ Nu is Trump zelf een evenwichtige, verstandige man, die zijn woorden wikt en weegt – hij zal nooit zomaar iets eruit flappen. Dus om welke reden vindt hij dat zijn … [Lees meer...] overKnettergek
Over taalverloedering
Alle leden van de Dienst Communicatie waren naar de vergaderruimte in het C-gebouw afgezakt. Ze hadden zich alfabetisch van links naar rechts op hun respectieve stoelen gezet. Aan gene zijde van het lokaal stond een persoon in lang zwart pak, met achter zijn rug een drietal individuen van gelijksoortige snit. Toen iedereen gezeten was, nam de man vooraan het woord. 'Awel, … [Lees meer...] overOver taalverloedering
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt
Veranderingen van tekens zijn tekens van veranderingen. De coronacrisis illustreert dat. Taalinnovaties inspireerden Ton den Boon, de hoofdredacteur van de Dikke Van Dale, tot het publiceren van een boekje De taal van het nieuwe normaal. Corona in 1.000 en enige woorden. Gedurende de wittebroodsweken van de crisis deden nieuwe porte-manteauwoorden als balconversatie, … [Lees meer...] overHoe je taal maakt en hoe taal je raakt
Punt en el
Dat je taal echt niet in de hand hebt, dat niemand de baas is over welk stukje taal dan ook – ik heb het vaak beweerd, maar ik ondervind het ook bijna dagelijks aan den lijve, hier in de redactielokalen van Neerlandistiek. Neem de naam van ons eigen tijdschrift. We hebben precies één regel in onze stijlgids ('Stijlboek Neerlandistiek', versie 2.3, d.d. 24 maart 2024). Eén … [Lees meer...] overPunt en el
Dutch Prescriptivism and Historical Sociolinguistics
In this third episode of Language, Law and Order, hosts Morana Lukač, Linda Pillière, and Ingrid Tieken are joined by guests Eline Lismont and Rick Vosters from Vrije Universiteit Brussel. Building on themes from previous episodes, they explore the evolving landscape of linguistic prescriptivism through the lens of Dutch. From spelling shifts to grammatical debates, the episode … [Lees meer...] overDutch Prescriptivism and Historical Sociolinguistics
‘Maar hoeveel macht heeft een paus eigenlijk?’
Joost Swanborn is een taalgevoelige persoon. Als hij iets meldt, dan luister je. En dit weekeinde meldde hij op sociale media de 'kinder-maar' in de NRC: Kinder-maar?, vroeg ik hem. "Vanwege die associatie met spreekbeurten vol niet- en schijntegenstellingen", schreef hij terug. En: "Die Franciscus-passage is veel zakelijker en sterker zonder dat 'maar' en die rare … [Lees meer...] over‘Maar hoeveel macht heeft een paus eigenlijk?’
Die is overdag moe
"Sasha neemt de bus, want die heeft geen zin om door de regen te fietsen." Valt je iets op aan deze zin? Dat hangt waarschijnlijk minstens deels af van hoe je deze tekst tot je neemt. Als je hem laat voorlezen door je vriend of door je chatbot, waarschijnlijk niet. Maar wie de eigen ogen over de tekst laat glijden, bleef misschien even haken aan die. Dat is wat je normaliter … [Lees meer...] overDie is overdag moe
Oud-Germaanse avonturen met negatie
Taalverandering Betrapt! Deel 12 (slot) Eric Hoekstra bespreekt zinnetjes met negatie overgeleverd uit verschillende periodes van het Oudnoors en het Oudnederlands. Vandaag deel 12, de laatste van deze serie: Oudnederlandse negatie. Niet zal ik vrezen Tot besluit van deze serie over negatie in het Oudgermaans nog iets over het Oudnoors en het Oudnederlands. Het … [Lees meer...] overOud-Germaanse avonturen met negatie
Snoeihard
Tweemaal hetzelfde woord maar met een totaal verschillende inhoud Om even warm te lopen eerst een korte stop in het Fries-Groningse grensgebied. Het is werkelijk ruim bekend: als je dáár met autochtonen spreekt, dan kan het gebeuren dat hetzelfde woord voor de één zelfs de tegengestelde inhoud heeft als voor de ander.Het is hier een open deur, maar neem nu wat uitgesproken … [Lees meer...] overSnoeihard
Etymologica: Plaintjes in het dictee
Onlangs gaf ik een dictee aan een groep die ik momenteel Nederlands als tweede taal onderwijs. Het was geen dictee van het bizarre type dat NPO2 vroeger uitzond, met praktisch ongebruikte woorden als przewalskipaard, crapaudtje en konterfeitsels, maar een dictee dat liet zien in hoeverre de cursisten de Nederlandse klank-teken-koppeling onder de knie hadden. … [Lees meer...] overEtymologica: Plaintjes in het dictee
Het ‘acuut’ van minister Van Hijum
Natuurlijk grijpt elke spreker wel naar die elementen uit het lexicon die als stopwoordjes aangemerkt kunnen worden. Als er dan een min of meer woordelijk verslag van iemands uitspraken gemaakt wordt (zoals in de vergaderzaal van de Tweede Kamer gebeurt door die respectabele maar onzichtbaar gemaakte stenografen) dan valt zeg maar zo’n safeword meer of minder exact aan te … [Lees meer...] overHet ‘acuut’ van minister Van Hijum
Taalcontact
Als in een gemeenschap verschillende talen worden gesproken, is er sprake van taalcontact. Onder zulke omstandigheden veranderen talen soms. Wat voor typen taalcontact zijn er en tot wat voor taalverandering leiden die? Een nieuwe video in de reeks over Sociolinguïstiek. … [Lees meer...] overTaalcontact
Oudsaksische Heliand
Taalverandering Betrapt! Deel 11 Eric Hoekstra bespreekt zinnetjes met negatie overgeleverd uit verschillende periodes van het Oudsaksisch en het Oudfries. Vandaag deel 11: Oudsaksische Heliand Het goede evangelie dat nergens zijn gelijke heeft We staan even stil bij drie belangrijke teksten uit Oudgermaanse talen hier bekeken: Hier ontbreekt nog de … [Lees meer...] overOudsaksische Heliand
