Tweeduizend jaar geleden waren er natuurlijk nog geen kinderboerderijen, maar de woorden voor de dieren die je in die minidierentuinen vindt, bestonden toen al. Ze zagen er alleen nog heel anders uit. In dit artikel vind je vier infographics, die de Proto-Germaanse reconstructies tonen van zestien woorden voor dieren. En dat niet alleen: je ziet op deze afbeeldingen ook de … [Lees meer...] overEen Proto-Germaanse kinderboerderij
etymologie
Wispelturig
Wellicht is het een persoonlijke afwijking, maar ik heb de neiging om in te zoomen op woorden. Neem een woord als wispelturig. Voor de duidelijkheid, dat woord komt niet uit de lucht vallen. Op de NAVO-top beloofde Trump onlangs om de steun aan Oekraïne voort te zetten. Een week later maakte zijn minister van Defensie bekend dat wapenleveranties aan Oekraïne moesten worden … [Lees meer...] overWispelturig
Etymologica: Pissebed is toch uit ’t Frans
"Omtrent de herkomst van de lexicologische overeenkomst aan weerszijden van een taalgrens heerst doorgaans geen onzekerheid" (A.A. Weijnen, 1964) In 2016 verscheen er op Neerlandistiek een artikel van Michiel de Vaan over de etymologie van pissebed in de betekenis ‘paardebloem’, maar ook in die van ’t ‘veelpotige, knagende schaaldier’ dat ook keldermot genoemd … [Lees meer...] overEtymologica: Pissebed is toch uit ’t Frans
Iip de swart op Helgolân
Yn it wykein fan 23 oant 25 maaie wie der wer in ‘ynterfryske’ Friezemoeting yn Helgolân. Dat saneamde Friesendroapen fynt sûnt 1962 alle trije jierren op dat eilân plak. Foar my wie it de earste kear en ik ha der perfoarst gjin spyt fan hân, om it sa te sizzen. In ferslach fan de moeting en it programma kinne jo fine op ‘e webstek fan de Fryske Rie. Mar dêr is it yn dit … [Lees meer...] overIip de swart op Helgolân
Godstuwe en Godschalk in de oude namenschat
Gedragen in vele vormen door vrouwen van adel en stand en na de middeleeuwen in onbruik geraakt, de naam Godstuwe is net als Godschalk ooit stichtelijk bedacht doch in lijn met heidens werk binnen de oude Germaanse noemkunst. Een trage omwenteling Met de kerstening en de lange nasleep van de volksverhuizingen, toen de noordelijke wereld meer en meer … [Lees meer...] overGodstuwe en Godschalk in de oude namenschat
Luchtig zonder verlies aan diepgang
Een bespreking van Die goeie ouwe taal van Yoïn van Spijk In de Scrabble-wereld is hij naar verluidt een legende: de Nieuw-Zeelander Nigel Richards, meervoudig wereldkampioen in het bordspel in kwestie. Er doet een bizar verhaal over hem de ronde: hij heeft het Franse scrabble-woordenboek uit het hoofd geleerd, maar hij spreekt geen Frans. Op het eerste gezicht zou je … [Lees meer...] overLuchtig zonder verlies aan diepgang
Etymologica: De Alpen als toppen der bovenwereld
Zuid van het duistere woud dat lang hun wereld begrensde wisten de oude Germanen van de *Albijōniz met hun witte toppen. Die naam, verwant aan Alpen voor dezelfde bergen, is oorspronkelijk gelijk aan een Keltisch woord voor de wereld en Brittannië: Albiōn. Geen hinder Toen de geduchte veldheer Hannibal in 218 v. Chr. gebood om door de Alpen de reis naar Rome voort te … [Lees meer...] overEtymologica: De Alpen als toppen der bovenwereld
Woorden komen en veranderen niet zomaar
In de serie Tekstportretten laat Jan Renkema iemand poseren in zijn tekstatelier, ter gelegenheid van een bijzondere aanleiding. Vandaag presenteert emeritus hoogleraar historische taalkunde Nicoline van der Sijs haar inmiddels 32ste boekpublicatie: Dijt onze woordenschat alsmaar uit? Dit is het eerste deel van de reeks Nederlands in het klein van de Radboud University … [Lees meer...] overWoorden komen en veranderen niet zomaar
Etymologica: sterkhouder
Zelfs iemand zoals ik, die iedere sportbijlage in de kranten mijdt als de pest, kan het niet ontgaan dat er a new kid on the block is in de Nederlandse woordenschat, namelijk sterkhouder. Het kind blijkt trouwens al een puber, want op 28-4-2014 schreef een sportverslaggever in de Volkskrant: “Sterkhouder is een nieuw woord in het land, dat de laatste maanden ineens door … [Lees meer...] overEtymologica: sterkhouder
Etymologica: De gudde in dienst der goden
Verspreid in de Germaanse wereld zijn oordnamen die herinneren aan de gudde, een heidense geestelijke uit lang verleden dagen. De aanduiding is afgeleid van god en lijkt ook verdacht veel op een oud woord voor doopgetuigen. Vele opzichten We weten dat onze heidense voorouders hier in goden en elven en dwergen en andere bovenzinnelijke wezens geloofden en daar allerhande … [Lees meer...] overEtymologica: De gudde in dienst der goden
Etymologica: De zoetelaars en hun steeg
De wereld van de oude topografische elementen blijft verrassingen opleveren. Ditmaal de Zoetelaarssteeg. Dat is een doodlopend steegje met een begraafplaats ten zuidwesten van Almkerk. Het steegje ligt juist ten westen van de dijk die in 1461 aangelegd werd om het achterliggende gebied te beschermen tegen het steeds verder oprukkende zilte water uit wat nu de Biesbosch … [Lees meer...] overEtymologica: De zoetelaars en hun steeg
Etymologica: Een bos vol rams
Talrijk wit bloeit het aan het einde van de oostermaand. Dit kruid met eetbaar blad heet al enige eeuwen daslook en beerlook, kennelijk omdat het graag groeit waar das en beer leven: het bos. Maar hoe zit het met zijn eerdere, veel oudere naam rams? Onderbelicht Een liefhebber van schaduw en vochtige bodem, dit kruid heeft ondanks zijn nut en weligheid opvallend weinig … [Lees meer...] overEtymologica: Een bos vol rams
Etymologica: Sibbediksie
Een lezer vroeg me naar de etymologie van het Scheveningse woord sibbediksie ‘gezag, toezicht’: “Ik heb al bij latinisten geïnformeerd, Latijnse en Franse woordenboeken geraadpleegd, zonder resultaat. Sibi dictus? Kunt u dit raadsel oplossen?” Ik ga mijn best doen. Sibbediske Van dit sibbediksie had ik nooit gehoord, maar Scheveningse bronnen vermelden het woord … [Lees meer...] overEtymologica: Sibbediksie
Kakistocratie
Hoe een overtreffende trap werkt in het Proto-Indo-Europees Een woord dat je sinds de herverkiezing van Donald Trump steeds vaker voorbij ziet komen is kakistocratie – letterlijk: ‘regering door de slechtsten’. Het is een moderne samenvoeging van twee Oudgriekse woorden: κάκιστος (kakistos, ‘slechtste’) … [Lees meer...] overKakistocratie
Etymologica: Zekerfeest
Regelmatig schrijven lezers mij opgetogen dat ze een nieuw, nog onbeschreven woord ontdekt hebben in een oude tekst. Sceptisch geworden door jarenlange ervaring vraag ik altijd inzage in de oorspronkelijke bron. Meestal blijkt dan dat het gotische schrift of het handschrift verkeerd is gelezen en dat er een bekend, maar door de lezer niet herkend, woord staat. Geen probleem, … [Lees meer...] overEtymologica: Zekerfeest
Etymologica: Weten gaan!
Ter aanzetting van zichzelf en de zijnen kon men vroeger uit de voeten met het woord weten ‘laten we’, zoals in weten gaan ‘laten we gaan’. Dit is niet het ons bekende weten ‘kennis hebben’ maar een geheel ander erfstuk uit het Germaans. Een aansporing In de overlevering van onze taal komen we tot het einde der middeleeuwen dit eigenaardige weten tegen in … [Lees meer...] overEtymologica: Weten gaan!
Etymologica: Zeep
Zeep is een product dat we dagelijks gebruiken. Volgens het WNT gaat het daarbij om een reinigingsmiddel verkregen uit een vet met een loogzout, dat in water oplosbaar is en door zijn vet verdelende werking als reinigingsmiddel wordt gebruikt. De grondbetekenis van het woord zeep zou zijn: ‘het druipende’, en er wordt in het WNT aan toegevoegd, dat men waarschijnlijk … [Lees meer...] overEtymologica: Zeep
Etymologica: Never change a winning team
Onlangs raakte ik gefascineerd door de sportslogan ‘never change a winning team’. Tot mijn verbazing vond ik ze in geen enkel Engels woordenboek terug. Ook de achtenswaardige Oxford English Dictionary had er nog nooit van gehoord. De catchphrase wordt wel eens toegeschreven aan de Britse voetballer Alfred Ernest Ramsey (1920-1999) maar een zoektocht in de … [Lees meer...] overEtymologica: Never change a winning team
Etymologica: De herde
Hoor de hoeven over de heide gaan, de kiezen kauwen op kruid en struik, en bij hamel de bel van hals bengelen. Hier treedt een kudde, of een herde, om te spreken met een oud woord dat nog in herder schuilt en verwant is aan scheren—maar niet hoe u denkt. Rovers zelfs Al sinds zijn vroegste overlevering in onze taal wordt kudde voor groepen en troepen van … [Lees meer...] overEtymologica: De herde
Etymologica: De hoogte van Ochten
Winter, 1789. Tegen de dijk van het dorp Ochten aan de Waal prijkt een grote berg van kruiend ijs die gauw beklommen en getekend wordt. Het is een schouwspel dat de naam van het oord betaamt, want Ochten beduidt wel iets als ‘(ter) hoogte’. Ligging en overlevering Ochten bevindt zich in de Neder-Betuwe aan de rechteroever van de Waal. Ter plekke is aardewerk uit de … [Lees meer...] overEtymologica: De hoogte van Ochten
Etymologica: Kaneshoek en Canisvliet
De Zuid-Hollandse Polder ligt ten oosten van de huidige Biesbosch. Rond 1700 werd het toenmalige waddengebied, ontstaan in de jaren na de Sint-Elisabethsvloed van 1421, her-ingepolderd met geld van leden van de welvarende elite uit Zuid-Holland, vandaar de naam Zuid-Hollandse Polder. Het gebied heet ook wel de Nieuwe Dussense Polder. Deze naam wordt op onderstaande kaart … [Lees meer...] overEtymologica: Kaneshoek en Canisvliet
Etymologica: Mijn lieve, mijn tete
Zoete woorden komen en gaan, en gegaan uit onze taal is het oude teet ‘blij; lief’, dat niet zelden voor namen gebruikt werd en dan vaak als een liefkozend achtervoegsel diende. Het overleeft versleten in oorspronkelijk Germaanse namen als Hoite en Jelte. In alledaagse spraak Los is teet kennelijk maar één keer te vinden in de … [Lees meer...] overEtymologica: Mijn lieve, mijn tete
Te wad in de schemer der geschiedenis
Ptolemaîos de Griekse aardrijkskundige noemde omtrent het jaar 150 twee belangwekkende inheemse namen van een stroom en haven in noordelijk Nederland: Ouídros en Mararmanís. We gaan met nieuwe inzichten wederom op zoek naar hun plek en betekenis. Onbekend wordt welbekend Al in de vierde eeuw voor onze jaartelling had de Griekse koopman Pythéas onze delen … [Lees meer...] overTe wad in de schemer der geschiedenis
Etymologica: Oerden, Orden en Orthen
In een eerdere bijdrage beschreven we namen voor wig- of spievormige percelen. Een scala aan toponiemen is voor dergelijke percelen te vinden, het ene taalkundig meer interessant dan het andere. Een interessant toponiem voor een puntig perceel verdient aparte bespreking, te weten Oerden. Hieronder bespreken we de etymologie van dat woord en verkennen we enkele locaties met de … [Lees meer...] overEtymologica: Oerden, Orden en Orthen
Thule, een ver en afgelegen land
Hoog in het noorden is een eiland waar volgens de barbaren de zon te ruste gaat, schreef een Griekse ontdekkingsreiziger meer dan 2300 jaar geleden. Het heette volgens hem Θούλη, vanwaar de Romeinen Thule schreven. Wat beduidt deze mogelijk Germaanse naam? Onbekend gebied Tegen het einde van de vierde eeuw voor Christus begon een koopman vanuit de Griekse … [Lees meer...] overThule, een ver en afgelegen land
